Liderler.net isimli internet sitesi son 50 yılın Türk liderinin kim olduğu şeklinde bir anket başlattı. Merhum Cumhurbaşkanı Özal ile Erdoğan 11 kişilik listenin zirvesinde

http://image.haber7.com/haber/haber7/photos/309020090422080459777.jpg


Son 50 yılın en büyük çıkışını Özal ve Erdoğan yaptı" Bu sözler, Milli Eğitim eski Bakanı Hasan Celal Güzel'e ait. Güzel, son 50 yıl içinde Türkiye'de iki devlet adamının büyük çıkış yaptığını belirterek bunlardan birinin rahmetli Turgut Özal diğerinin de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan olduğunu söyledi.

Pek size göre son 50 yıllın ne büyük Türk lideri kim? Liderler.net (http://liderler.net/)’in yaptığı bir ankete göre bu listenin başında da Özla ve Erdoğan var...

İşte anketin ilk sonuçları:

http://fotogaleri.haber7.com/inner//643520090422073337720.jpg


(Haber 7)

Benim oyum Sayın Prof.Dr.Necmettin Erbakan'dan yana.

Milletin Adamları kitabını okumanızı tavsiye ediyorum orada daha açık bir şekilde görürsünüz son 50 yılın hatta Mustafa Kemal Atatürkten sonra en büyük Türk liderin kim olduğunu anlarsınız

Milletin Adamları kitabını okumanızı tavsiye ediyorum orada daha açık bir şekilde görürsünüz son 50 yılın hatta Mustafa Kemal Atatürkten sonra en büyük Türk liderin kim olduğunu anlarsınız

Milletin Adamları tekil değil çoğuldur. Yani bir tek kişiden bahsetmiyor diye biliyorum. (Menderes, Özal, Erdoğan)

Yanılıyor muyum?

henüz kimse değil 50 yılda en büyük lider olmak kolaymı en büyük lider olmak

Recep Tayyip Erdoğan...

GÜNLÜK GİRENİ ÇIKANI BELLİ BİR SİTE...KİMSE TANIMIYOR BİLE....KAÇ KİŞİ OY KULLANMIŞKİ BU SONUÇ ORTAYA ÇIKMIŞ...

Ak Partili olduğum için demiyorum ama 1. Recep Tayyip Erdoğan olmalı idi.

büyük lider olmak eksikleri tamamlamaktır hala eksikler cözülmedi

Arkadaşlar lütfen yaa...Neye göre kime göre büyüklük...Bende ak partiliyim ama çığırtganlık yapıcak kadar üst düzey icraatlar yok daa...Sadece oy oranlarında asırı bir yükseklik var ve ben bu oy oranlarının belirli bir kısmının da hizmetle alakası olduğuna inanmıyorum...Neden derseniz Muhafazakar kesim Chp ye oy vermez Mhp yle fikirler örtüşmez eee ne kaldı geriye Ak parti birde saadet partisi..Olay bundan ibaret...

Tarih yazan insanlar aranıyorsa 1.Adnan Menderes'tir 2. Turgut Özal 3. Necmettin Erbakan

Erdoğan ondan sonra da Özal :):)

MUSTAFA KEMAL ATATURKTEN BASKASI PALAVRA VE ZIRVALIKTAN OTE DEGIL. RECEP TAYYIP ERDOĞANMIS. DAVOS BALONLARI ILE RUSMUSSENIN DALGA KONUSU OLMASI ILE NASIL BUYUK OLABILIRKI RTE. IKI GUN ONCE RUSMUSSEN GELMEDEN IKI GUN ONCE ATIUP TUTAN DAHA SONRA KUZU KUZU KABUL EDEN BIRI TUKURDUGUNU YALAYAN BIRI NASIL BUYUK OLABILIR. APOYA SAYIN DIYEN ASKERLIK YAN GELIP YATMA YERI DEGIL DIYERN. ISLAMI TEROR ORGUTU HAMASI DESTEKLEYEN BIRI NASIL BUYUK BIR LIDER OLABILIR. AYRICA KANAL YONETIMINI KINIYORUM. BU GUN BUYUK ONDER ATATURKUN DUNYADA KI TEK COCUK BAYRASMI OLAN 23 NISANLA ILGILI HIC BIR SEY YAPILMAMASI SITENIN KIMLIGINI ACIKCAS ORTAYA KOYUYOR.

Son 71 yılın değil son 50 yılın lideri seçilmekte biiir...
Bakış açısı olsa gerek hiçde kuzu felan olmadı her zaman yaptığının arkasındadır,
bilmem nasıl bir algılamadır bu ikiii...
Hamas bir terör örgütü değil direniştir - DAVA dır üççç....
Madem öyle siz 23 nisanla ilgili bir konu paylaşın dörtt...
Sitenin kimliği bellidir..
YA SEV YA TERKET !!!!

MUSTAFA KEMAL ATATURKTEN BASKASI PALAVRA VE ZIRVALIKTAN OTE DEGIL. RECEP TAYYIP ERDOĞANMIS. DAVOS BALONLARI ILE RUSMUSSENIN DALGA KONUSU OLMASI ILE NASIL BUYUK OLABILIRKI RTE. IKI GUN ONCE RUSMUSSEN GELMEDEN IKI GUN ONCE ATIUP TUTAN DAHA SONRA KUZU KUZU KABUL EDEN BIRI TUKURDUGUNU YALAYAN BIRI NASIL BUYUK OLABILIR. APOYA SAYIN DIYEN ASKERLIK YAN GELIP YATMA YERI DEGIL DIYERN. ISLAMI TEROR ORGUTU HAMASI DESTEKLEYEN BIRI NASIL BUYUK BIR LIDER OLABILIR. AYRICA KANAL YONETIMINI KINIYORUM. BU GUN BUYUK ONDER ATATURKUN DUNYADA KI TEK COCUK BAYRASMI OLAN 23 NISANLA ILGILI HIC BIR SEY YAPILMAMASI SITENIN KIMLIGINI ACIKCAS ORTAYA KOYUYOR.

Üslubuna dikkat et arkadaşım. Ölçüyü kaçırma.

Ne kadar önyargılı olduğun da konuyu okumadan azgınca saldırmandan belli. Son 50 yılın en büyülk Türk Lideri diyor.

Lider demek teori üretiminin dışında fiili olarak büyük başarılar sağlayabilen adam demektir. Atatürk bu anlamda Yakın Tarihin en büyük liderlerindendir. Ondan sonra Menderes de milletinin gönlünü ve büyük teveccühünü kazanmayı başararak milletinin emaneti ve davası uğruna o sehpaya çıkacak asalete sahip olduğu için büyük liderdir. Süleyman Demirel her ne kadar kendisinden zerre kadar hazzetmediğim, samimiyetine inanmadığım biri olsa da yıllar yılı merkez sağın başı olabilmiş ve iktidarını yürütebilmiş bir liderdir. Bülent Ecevit de Türk soluna bu ülkede görüp görebileceği (demokratik seçimlerle) en fazla oyu kazandırmış bir liderdir. Rahmetli Özal da milletin adamı olabilmiş dirayetli bir liderdir.

Erbakan Hoca asrın en büyük teorisyen siyasetçisidir. İslam Coğrafyası ve ülkemiz için, Din-i Mübin için, insanlık için ömrü boyunca insanüstü bir gayretle büyük mücadele vermiştir. Ancak 28 Şubat sürecinde maruz kalınan yıkım ve "basiretsizlik" Erbakan'ın büyük lider olamadığının göstergesidir. Erbakan fikriyatını fiiliyata dönüştüremeyerek büyük lider olmaz özelliğine ulaşamamıştır. Büyük lider başarabilendir.

Recep Tayyip Erdoğan'ın son 50 yılın en başarılı Türk Lideri ve hatta belki de Dünya Lideri olduğu kati biçimde sabittir.

BUTUN DUNYA HAMASI TEROR ORGUTU ILAN EDERKEN BASBAKAN HAMASIN PROPAGANDASINI YAPIYOR. BIR ULKENIN LIDERI NASIL OLURDA BIR TEROR ORGUTUNUN ISLAMI TERORISTLERION PROPAGANDASIN I YAPAR. HAMASINKISI DIRENISSE O HALDE BEBEK KATILI APO DA DIRENIZSTIUR SUIIZIN BU SACMA MANTIGINIZLA. EL - KAIDE ISLAMI TERORISTTIR HAMAS GIBI.HADIDNI ASMA. EVET BURASSININ KIMLIGI BELLI ANTI - LAIK ISLAMCI AKP NIN SITESI. BANA YA SEV YA TERK ET DIYEMESSIN O KADAR ARAP HAYRANI ISEN GIDERSIN FILISTINDE YASARSIN ARABISTANDA YASARSIN BU ULKERYIDE BIOZE CUMHURIYETVCILERE ATATURKCULERE BIRAKIRSIN


Banane dünyadan kardeşim...
Sırf müslüman diye terör örgütü oldu..
O dünya dediğin PKK yı terör örgütü saymıyor ama..
Ben Türküm ve Türkiye ne senin ne başkasının bu topraklar herkesin!...

Ülkemde yaşamak için size danışacak değilim...
Arap hayranı değilim. Sadece vicdanım ve Allah'ın izniyle de imanım var çok şükür!!!

bu soruyu sormak bile gereksiz şimdiye kadar hangi lider 4 seçimden birinci çıkmışsa o dur

NE YAPARAK ERGENEKON ZIRVALIKALRI ILE INSANLARI ICERI TIKTIRTARAK MUI AVRUPANIN SOYTARISI YAPTIGI ICIN MI TURKIYE CUMHURIYETINI. AB UGRUNA VERDFIGI TAVIZLERDEN DOLAYI MI LIDERDIR. ERBAJKAN DENILEN HERIF ZAMNINDA CANKAKAYI TARIKAT SEYTLERIO GIRDI KALKMIS HALA DAH ERBAKAN GIBI ADAMI SAVUUNUYORSUN ERBAKAN VE TAYIP GIBILER BU ULKENIN SIRETINDAKI KAMMBURLARDIR. ERDOGAN SAYAESINDE BU ULKEDE KRIZ MEMELEKETI MAHFETTI AILELER AC KALDI ISSIZ KALDI TEGET GECICEK DENILEN KRIZ ULKEYI MAHFETI HAL DAH NEDEN BAHSEDIYORSUN SEN YA. INTIHAR EYLEMLERI FAZLALSITI GOREMUYOR MUSUNUZ. SEN BANA KALKMIS HAL DAH ERDOGANI SAVUNUYORSUN. KAC TANE FABRIKA KAPANDI. BUMU TEGET GECMIS HALI? BU KADAR YALAN RIYA IKI YUZLU OLMAYIN ARKADASIM. MEWMLEKETTE BU KADAR ISSSIZ AC INSAN VARKEN ERDOGAN KALKIP SONN MODEL UCAK ALIYOR KIMIN PARASI ILE BENIM POARAMLA. O UCAGIN HAYRINI GOREMESIN INSALLAH. HAKKIMI HELAL ETMIYORUM.


Duyanda türkiye çok gelişmiştide aç insan yoktuda herkesin bir işi vardıda ..öle zannedecek.
Varsa iyi bir lider yazın da öğrenelim...

[quote=Sahra;590146]Banane dünyadan kardeşim...
Sırf müslüman diye terör örgütü oldu..
O dünya dediğin PKK yı terör örgütü saymıyor ama..
Ben Türküm ve Türkiye ne senin ne başkasının bu topraklar herkesin!...

Ülkemde yaşamak için size danışacak değilim...
Arap hayranı değilim. Sadece vicdanım ve Allah'ın izniyle de imanım var çok şükür!!!

DAVOS BALONU PATLADI NE OLDU? RUSMUSSENIN SEKRETERLIGI PASA PASA KABUL ETTI HANI DIK DURACAKTI YA. OBAMA GELDI ERDOGAN 360 DERECE CARK ETI. IMF YE UMUMUZU (Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)TMAYACAGIZ DIYEN ERDOGAN IMF ILE PASA PASA MASAYA OTUIRUYOR. DAHA SAYYIM MI?

"onların gözleri vardır görmezler, kulakları vardır duymazlar, boyunlarında kelepçe vardır asağı bakmazlar böbürlernirler" Yasin suresinde mealde hatam varsa düzeltin...
sen busun ve senin gibilerde bu

O ZAMAN ADAM GIBI YASAYACAKSIN BU ULKENIN BAYRAGINA VE ATATURKUN ILKE VE DEVRIMLERINE UYACAKSIN TAMAM MI LAIKLIGE UYACAKSIN. OSMANLI CIGIRTKANLŞIGI YAPMAYACAKSIN KALKIP

aksini iddia ediyorsun ne var elinde ? bi kanıt göster
Atatürk ilke ve devrimleri diyorsun; Türk Tarih Kurumunu kim kurdu?
gecmişini bilmeyenin geleceğinin olmadığı müsbettir.

EVET MILLETIN OYLARINI SATIN ALARAK KOMUR BULGUIR PIRINC DAGITARAK MILLETI SADAKA MUHTAC EDEREK ALINDI O OYLAR.BEYAZ ESYA DAGITTINIZ DA NER OLDU TUNCELI AGZINIZIN PAYINI VERDI. BU ULKEYI SADAJKAS KULTURUMNE MUHTAC EDEN SIZLERSINIZ. YSK NIN YASAGINA RAGMEN MILLETE BEYAZ ESYA DAGITTINIZ SUC ISLEDINIZ.

Devletin görevi yardım etmek..
Etmese de ermedi derdiniz eminim..
Sadece seçim zamanı değil herzaman yapıldığına ben şahidim eniştem görevliydi birebir araştırıyrdu.Tunceli ağız payı felan vermedi .İstediğini yaptı..
Kendi "özgün iradesidir"!!!

Kaldığımız yerden devam edebiliriz arkadaşlar..

O ZAMAN ADAM GIBI YASAYACAKSIN BU ULKENIN BAYRAGINA VE ATATURKUN ILKE VE DEVRIMLERINE UYACAKSIN TAMAM MI LAIKLIGE UYACAKSIN. OSMANLI CIGIRTKANLŞIGI YAPMAYACAKSIN KALKIP


Ben Osmanlı evladıyım var mı itirazı olan?!!!
Osmanlı hayranıyım var mı??
Sizin gibi terimleri birbirine karıştıran, laikliğin nedemek olduğunu bilmeden gelip laiklik ahkamı satan değilim çok şükürrr...!!!

Atatürk'ün ilke ve inkilaplarına uyuyorum zaten...
Devrimmiş pehhhhh

Bu şahıs dünkü asterix , ne yüzsüz herif bu, :)

değiştirip değiştirip geliyorlar isimlerini

Bu şahıs dünkü asterix , ne yüzsüz herif bu, :)

:)
Hem terbiyesiz saygısız hemde yüzsüz olurlar emin olun..
Bu ve bunun gibiler.Allah topunun belasını versin diycem ama neyse..
Allah hidayet versin..

Kapımız herkese açık lakin edep sınırlarını aşar ahakaret boyutuna getirirlerse mesajlarını o zaman affımız olmaz.Burası kimsenin babasının çiftliği değil.İsteyen gelir ama doğru durmazlarsa da gereken yapılır.

özaldan sonra tayyip erdoğan:)

Türkiye'de laiklik kavramı neredeyse her zaman 'din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması' olarak tanımlanıyor. Bu tanım, yanlış sayılmasa da, fazlasıyla yoruma açık ve net bir laiklik kavramı ortaya koymaktan uzak. Gerek milli eğitim sürecinde, gerekse popüler yazında bu tanımın ısrarla tekrarlanmasına rağmen, laikliğin doğuşu, varlık nedeni, farklı algılanış ve uygulanış şekilleri gibi temel konuların çoğu zaman es geçilmesi, pek çok alanda olduğu gibi laiklik konusunda da kavram karmaşası yaşanmasına neden oluyor.

Türk siyasi geleneğinde sosyal yapının, sivil alanda edinilen tecrübelerle değil, otorite sahibi üst kurumların kendi normlarını alt tabakalara dikte etmeleriyle şekilleniyor olması, halkın önemli bir kısmının yapılan düzenlemelere yabancılaşması sonucunu da beraberinde getiriyor. Herkesin kavramların içini kendi doğru bildiği şekilde doldurmaya kalktığı bu ortamda, kavramsallaşma süreci olayların tabii seyrinde değil, (zaman zaman etkileşimde bulunsalar dahi) birbirleriyle düşünsel iletişim kuramayan bireylerin subjektif değer yargılarıyla şekilleniyor.

Laiklik söz konusu olduğunda, Türkiye'de bir kesim bu kavramın 'dini inançların özgürce yaşanabilmesi adına bir güvence' anlamına gelmesi gerektiğini söylerken, diğer bir kesim konuyu 'siyasal (ve kimi zaman sosyal) alanda dine sınırlamalar getirilmesi' çerçevesinde değerlendiriyor.

Laiklik konusu bugün itibariyle dünyada da tam anlamıyla çözüme kavuşturulmuş değil. Ancak bu konuda halen düşünce üretilmekte olsa da, tartışmalar çok daha farklı bir boyutta cereyan ediyor. Bunun nedeni de, Batıdaki toplumların bugünkü durumlarına 'yaşadıkları tecrübeler' sonucunda gelmiş olmaları. (Buradan hareketle, Batının farklı bölgelerindeki farklı laiklik uygulamalarının nedeni de açıklanabilir.) Ülkemizde ise, 'sosyal ve siyasi gelenekler' ile 'kanunlar ve uygulamalar' arasındaki zorunlu ilişki (özellikle resmi ideolojiye yakın çevrelerce) göz ardı edildiğinden, hazır kavramların ithal edilmesi ve hatta gerekli görüldüğünde 'Türkiye'nin özel şartları' gereği istenilen şekilde revize edilmesi ile asırlık tecrübelerin baypaslanabileceği zannediliyor.

Bütün bu nedenlerden ötürü, Batıda 'farklı hakların uzlaştırılması' ekseninde gerçekleşen ve artık sayılı noktalara indirgenmiş tartışmalar, 'geçmişten bugüne uzanan bir zincire yeni bir halka ekleme çabası' şeklinde özetlenebilecek bir 'gelişme' niteliğindeyken, ülkemizde yaşanan düzeysiz tartışmalar için benzeri bir yapıdan söz etmek mümkün değil. Bu nedenle de, laiklik ekseninde yaşananlardan 'gelişme' değil, 'gerginlik' doğuyor olması doğal.

Laiklik kavramına, 'politik düzenlemelerde dinin herhangi bir belirleyiciliğinin olmaması' şeklinde daha net bir tanım getirmek mümkün. Buradan hareketle, Türkiye'deki Kemalist kesimin, 'Laiklik dini özgürlükleri teminat altına almak için değil, dini sınırlamak için vardır' söyleminin çok daha doğru bir bakışı yansıttığı söylenebilir. Zira Avrupa'da laikliğe geçiş, bireysel hakları teminat altına almaktan ziyade, din adamlarının politik güçlerini ortadan kaldırmak amacıyla gerçekleştirilen bir süreçti.

Laikliğe yamanmaya çalışılan, din ve inanç hürriyeti merkezli tanım ise, laiklikten ziyade, bireysel hak ve özgürlüklerle ilgili bir konu. Dünyanın pek çok yerinde hüküm sürmüş veya sürmekte olan laik diktatörlüklere bakılarak da anlaşılabileceği gibi, laiklik, inanç özgürlüğünü temin değil, tehdit eden bir kavram. Bu nedenle de, 'insanlara ait' olan, özgür ülkelerde, bireysel haklar laklikten bağımsız olarak, 'ayrıca' tanımlanıyor. Bu sayede de, hem dinin politik yapı üzerindeki belirleyiciliği ortadan kaldırılırken, vatandaşların dini vecibelerini özgürce yerine getirmeleri de sağlanmış oluyor.

Laiklik (2): Dünyada Farklı Laiklik Uygulamaları: Fransa
Türkiye'de hakim kılınan laiklik anlayışının sivil alanda yaşanılan gelişmeler ve edinilen tecrübeler ekseninde oluşan bir 'düşünce geleneği' ile değil, yukarıdan-aşağıya bir yapılanma üzerinden dayatılan 'otoriteryen düzenleme ve yasaklar' ile şekillenmiş olması, laiklik adına gerçekleştirilen uygulamalar ile sivil alanda hakim olan düşünce geleneği arasında bir bağ aramayı anlamsızlaştırıyor. Çünkü halkın siyasi karar alma mekanizmasına katılımının sınırlandığı her rejimde olduğu gibi, Türkiye'de de, rejimin temel niteliğinden geniş halk kitleleri değil, iktidarı elinde bulunduran kişi ya da kurumlar sorumlu oldu. Bu nedenle, Türkiye'deki laiklik uygulamalarının çıkış noktaları değerlendirilirken, halkın değil, iktidar sahiplerinin düşünce yapısındaki belirleyici öğelere dikkat etmek gerekiyor.



Türk entelijansiyasını Lale Devri ve III. Selim dönemlerinden Cumhuriyet yıllarına dek tesiri altına alan sosyal, kültürel ve politik prensiplerin Fransa kökenli olması, tarihinde yaşadığı laiklik merkezli çalkantılarla dünyaya bu konuda kayda değer bir model sunmuş olan bu ülkeyi Türk siyasal geleneğinin açısından fazlasıyla önemli kılıyor.

1789 yılında gerçekleşen Fransız İhtilali'ne kadar, Katolik Kilisesi’nin Fransız yönetimi üzerinde ciddi bir tesiri vardı. İşçi sınıfının gelirleri üzerinden %10 oranında bir tür öşür vergisi alan, hastaneleri ve (ilk ve orta dereceli) okulları yöneten, her türlü sansür yetkisi bulunan, Fransa topraklarının %10'dan fazlasına sahip olan Kilise, sosyal yapı içerisinde çok ciddi bir güce sahipti. Ancak Orta Çağ dönemi Fransız monarşisiyle doğan rejim, Fransız İhtilali ile sona erdiğinde bu durum değişmeye başladı.

Her başarılı ihtilal, gücü doğal olarak kendi safına katmaya çalışacağından, o zamana dek üst sınıfta Kral ile birlikte yer alan Kilise de ihtilalcilerin hedefleri arasında oldu. Yeni yönetim, Kilise'nin tüm toprak varlıklarını kamulaştırdı. 1789 yılının Ağustos ayında, Kilise'nin vergi gücü ortadan kaldırıldı. Yaklaşık bir yıl sonra çıkarılan bir kanunla da, kilise mensupları 'devlet memuru' yapıldı. Takip eden yıllarda, Katolik inancınca yasaklanan (boşanma gibi) kimi eylemler yasallaştırıldı; doğum, ölüm ve evlilik kayıtlarının kontrolü Kilise'den alındı. Devlet, 'memurlaştırmak' (ve dolayısıyla kontrol altına almak) istediği din adamlarından söz konusu kanun ekseninde bir 'bağlılık yemini' etmelerini istedi. Zamanın papası VI. Pius buna karşı çıkınca, Fransız Katolik Kilisesi de ikiye bölünmüş oldu.

İhtilal sonrasında çıkartılan pek çok yasa kilise karşıtlığı üzerine bina edildi ve laik bir sosyal hayat ihtilal öncesi döneme alternatif olarak sunuldu. Bu çerçevede, Gregoryen takvime son verilerek Fransız Cumhuriyet Takvimi kullanılmaya başlandı. Yeni takvimde, dini günlerle birlikte 'Pazar' (dimanche) kelimesi dahi ortadan kaldırıldı. Dini tatiller, kilise çanları, (umuma açık yerlerde) haçlar, dini anlam ifade eden yer ve cadde isimleri ortadan kaldırıldı. Yaşanan olaylarda yüzlerce rahip katledildi.

1801 yılında Napoleon Bonaparte ile yeni papa VII. Pius arasında imzalanan bir anlaşma ile Fransız Katolik Kilisesi'ndeki bölünme sona erse de, Katolik inancı tamamen devlet kontrolü altına alınmış oldu. Napoleon Bonaparte, bu dönemde, Musevilik ve kimi Protestan mezheplerini de (Lutheranlık, Kalvinizm) resmi olarak tanıdı. Devlet, bu kurumlara parasal destek sağlamaya (ve dolayısıyla onları da kendi kontrolü altına almaya) başladıysa da, doğal olarak hiçbirine herhangi bir resmi statü verilmedi.

Aradan bir asırdan fazla bir zaman geçtikten sonra, 1905 yılında çıkartılan bir kanunla, Fransız laikliği son şeklini aldı. Bu kanunla birlikte, kiliselere sağlanan devlet desteği sona erdi. Bu, kiliseler için finansal anlamda çok iyi bir haberdi, çünkü kendi imkanlarıyla devletin sağladığından çok daha fazlasını toplamaları zaten mümkündü. Yine aynı kanunla birlikte, okullarda dini eğitim verilmesi yasaklandı. Halka açık alanlarda dini anlam ifade eden her türlü sembol yasaklandı. (Buna mezarlıklar bile dahil edildi.) Önceden de var olan, 'başkalarını rahatsız etmemek kaydıyla kişilerin inançlarını yaşayabilmeleri' ilkesi 1905 yılında çıkarılan bu kanunla da korunsa da, inançlar pratik anlamda kilise duvarları içerisine hapsediliyordu.

1905 yılında çıkarılan bu kanun bugün itibariyle hala yürürlükte. Ancak, aradan geçen bir asır boyunca hiç sorgulanmadığını söylemek de pek mümkün değil. Özellikle 60'lı yıllardan sonra, Fransa'nın, işçi ihtiyacını karşılamak üzere, eski Fransız kolonileri olan Fas, Cezayir ve Tunus'tan göçmenler kabul etmesiyle birlikte, ülkede (bugün itibariyle nüfusun %10'una tekabül eden) önemli bir müslüman azınlık oluştu. Bu müslüman azınlığa mensup öğrencilerin başörtüsüyle devlet okullarına girmeleri o günlerden bu yana hep sorun oldu. Çünkü, Fransa'da hakim olan düşünce geleneğinin bir sonucu olarak, başörtüsü, kişinin inancı gereği yerine getirdiği bir dini görev olarak değil, (haç gibi) dini bir sembol olarak algılanıyordu.

80'li yıllardan itibaren sorunun giderek büyümesi üzerine, 2004 yılında çıkarılan bir diğer kanunla, ilk ve orta dereceli okullarda 'başkalarınca kolayca görünen' her türlü dini sembol yasaklandı. (Büyük haçlar (Hristiyanlık), kipa (Musevilik), başörtüsü (İslam) ve türban (Sikh inancı) gibi.)

Uluslararası çapta faaliyet gösteren (özelikle ABD'li) insan hakları örgütleri söz konusu kanunu eleştiren açıklamalarda bulundular. Yaptığı açıklamada 'Teklif edilen kanun, kişinin dinini yaşama hakkına yapılan temelsiz bir ihlaldir. Başörtüsü pek çok müslüman için sadece dini bir ifade değil, aynı zamanda dini bir zorunluluk anlamına gelmektedir.' ifadelerine yer veren Human Rights Watch bunlar arasında sayılabilir.

Laiklik (3): Dünyada Farklı Laiklik Uygulamaları: ABD
1500'lü yıllardan itibaren İngiltere, Fransa, İspanya ve Hollanda tarafından kolonileştirilen Kuzey Amerika, yaklaşık 4 asır sonra İngiltere'ye karşı bağımsızlık ilan edilmesi ile birlikte yeni bir döneme girdi. Irk ve inanç noktasında herhangi bir birliğe sahip olmayan Amerikalı göçmenler, 'mutluluk peşinde koşma'yı bir ideal haline getiren tarihi metinlere imza atarak, bir arada barış içerisinde yaşama adına yeni bir birlik tesis ettiler. Ortaya çıkan bireysel haklar eksenli sosyal yapılanma, Avrupa'dakinden çok daha farklı bir devlet-vatandaş ilişkisini sonuç verdi.




Toplumsal Tecrübeler ve Doğurdukları Düşünce Yapısı

Kimi bakış açılarının toplumların düşünce dokularına sinmesinde, yaşanan tecrübelerin çok ciddi bir payı olduğu hatırlanacak olursa, Fransız halkının 'Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik' sloganı arkasında birleşebilmesini mümkün kılan nedenler daha iyi anlaşılabilir. Gerek monarşinin, gerekse Kilise'nin tahakkümü altında asırlarca ezilmiş olan bir halk için bu üç kelimenin ifade ettiği manaların derinliğinin, böyle bir tecrübe yaşamamış olan bir topluma göre çok daha fazla olacağı muhakkak.

Ancak kulağa son derece hoş gelen bu ifadelerin ardında, bir o kadar yanıltıcı paradigmal sorunlar da yok değil. Düşünceye ket vuran paradigmal sorun, yaşanan acı tecrübeler sonucunda sahip çıkılan ve yüceltilen kavramları, söz konusu acı tecrübelerin müsebbibleri ekseninde tanımlamakta yatıyor. Örneğin, Fransa söz konusu olduğunda, özgürlük ve eşitlik mücadelesi monarşi ve Kilise'ye karşı verilen bir savaşla şekillendiğinden, özgürlük konsepti, monarşi ve Kilise karşıtlığı ile harmanlanarak oluşuyor. Bunun sonucunda da, Kilise'ye ve onunla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili olan herşeye karşı şüpheyle ve ihtiyatla yaklaşmak, özgürlük ve eşitlik adına bir öngereklilik halini alıyor.

Böylelikle, toplumsal dönüşümü mümkün kılan herhangi bir anlayış değişikliği, 'dünden bugüne' gelirken düşünsel bir açılım sağlamış olsa da, 'bugünden yarına' gidebilme noktasında bir engel oluşturabiliyor. Bu düşünce özürü, elbette Fransa'da günümüzde yaşanan toplumsal sancılara has bir durum değil. Büyük toplumsal dönüşümler yaşayan pek çok toplumda benzeri paradigmal dirençler gözlemlemek mümkün.


Düşünce Geleneği ve Laiklik

Özgürlük ve eşitlik konseptlerini Kilise karşıtlığı ekseninde oluşturan Fransız düşünce geleneği ile, dini ayrımcılığa maruz kalan çok sayıda protestanın sığınak belleyerek okyanus aşıp geldiği Kuzey Amerika'da 'bireysel haklar' ve 'farklılıklar' üzerine bina edilen Amerikan anlayışı arasındaki farklar, bu iki ülkedeki laiklik uygulamalarının birbirinden farklı olmasını da kaçınılmaz kılıyor.

Amerika Birleşik Devletleri'nde, laiklik kavramını eşitlik ekseninde tanımlayan bir anlayış hakim. İnsanların laikliğe sahip çıkmaları, herhangi bir dine ya da dini kuruma karşı korunmak istemelerinden ziyade, devletin herkese eşit uzaklıkta olması düşüncesinden ileri geliyor.

ABD Anayasası, aynı zamanda bu anlayışı temsil eden bir tarihi döküman olarak da görülebilir. ABD Anayasında, laiklik ile 'inanç, ifade ve basın özgürlükleri'ni düzenleyen maddede (1,2) şu ifade yer alıyor:

"Kongre, dini bir kurumu destekleyen, ya da dinin özgürce icra edilmesini yasaklayan hiçbir kanun yapmayacaktır." (First Amendment of the Bill of Rights to the U.S. Constitution)
Dikkat edilirse, söz konusu maddede birbirine bir anlamda zıt gibi görünen, ancak eşitlik çerçevesinde değerlendirildiğinde birbirini tamamladığı anlaşılan iki yasak söz konusu. Anayasa, devletin yasama organını, hem dini bir kurumu desteklemekten, hem de dinin özgürce icra edilmesini yasaklamaktan men ediyor. İlgili madde, böylelikle, bir yandan devletin herhangi bir dini kurumu destekleyerek o dine mensup olanlar ile olmayanlar arasında eşitsizliğe yol açmasını engellerken, diğer yandan her türlü dini inancın özgürce uygulanabilmesini teminat altına alarak laikliğin (ya da Amerikan geleneğindeki ifadesiyle sekülarizmin) inançlar karşısında bir tehdit oluşturmasının önüne geçiyor.

Amerikan anlayışında, 'dini kurumlara karşı devletin korunması' ya da 'dinin kontrol altına alınması' gibi kaygılar söz konusu değil. Bu durum da, Amerikan halkının tarihi boyunca herhangi bir kilise baskısı yaşamamış ve dolayısıyla özgürlük konseptini 'kilisenin ellerinin bağlanması' güvencesiyle oluşturmamış olmasının bir sonucu. Laiklik anlayışının 'inanç, ifade ve basın özgürlükleri' ile aynı maddede düzenlenmiş olmasına dikkat edilecek olursa, bu durum daha iyi anlaşılabilir.

Bu şekilde ele alındığında, laiklik ve inanç hürriyeti birbirine epey yakın kavramlar gibi görünse de, bütün bunlar (Türkiye'deki muhafazakar kesim tarafından çoğu zaman yanlış anlaşıldığı gibi) bu iki kavram arasında bir ilişki olduğu anlamına gelmez. Aksine, laiklik ve inanç hürriyeti, birbiriyle el ele gitmeyen, hatta kimi despotça laiklik anlayışları söz konusu olduğunda birbirleriyle çatışan kavramlardır. Bireysel hakları çıkış noktası kabul eden ve laikliğe o noktadan varan anlayışlar, insanların inanç özgürlüklerini genişletmek için değil, devletin herhangi bir dini referans kabul etmesi durumunda, o dine mensup olmayanlara (ya da o dini farklı bir şekilde yorumlayanlara) karşı eşitlik ilkesinin bozulacak olması nedeniyle laikliğe sahip çıkarlar.

ABD'nin yasama organı olan Kongre'yi, hem 'dini bir kurumu desteklemekten', hem de 'dinin özgürce icra edilmesini yasaklamaktan' aynı anda men eden söz konusu maddenin hangi ölçüler doğrultusunda yorumlandığına değinmek, yukarıdaki soyut ifadeleri daha anlaşılır kılabilir.


Laiklik İlkesinin Yorumlanması

Kongre'yi 'dini bir kurumu desteklemekten' men eden ifade (Establishment Clause), (bugün itibariyle) ABD Yüksek Mahkemesi'nin, 1971 yılında gördüğü bir davada (Lemon v. Kurtzman) oluşturduğu içtihat doğrultusunda yorumlanıyor. Hükümetin uygulamalarının anayasaya uygunluğu, üç maddelik bir test (3 Prongs of Lemon) ile sınanıyor. Bu teste göre, hükümetin herhangi bir uygulamasının laiklik ilkesiyle çelişmemesi için:

1- Yasal bir seküler amacı da olması;
2- Dini güçlendirici ya da sınırlandırıcı yönde temel bir etkiye sahip olmaması; ve

3- İdare ile dini aşırı derecede iç içe geçirecek bir netice vermemesi

gerekiyor.

Yüksek Mahkeme'nin 2005 yılında, aynı günde aldığı iki farklı karar, söz konusu test için iyi bir örnek olabilir.

Yüksek Mahkeme, Van Orden v. Perry davasında, Texas eyaletinin başkenti Austin'deki Eyalet Yüksek Mahkemesi'nin kütüphanesinin bahçesinde yer alan ve Musa'nın Tur Dağı'nda Tanrı'dan aldığı On Emri içeren bir anıtın varlığını anayasaya uygun buldu. Karara gerekçe olarak, söz konusu anıtın 'Amerikan tarih ve kültürüne ait (dini anlam ifade eden ve etmeyen) çok sayıda başka anıtla birlikte bir müze ortamında' bulunması, herhangi bir yaptırım gücüne sahip olmayıp 'pasif' bir yapıda olması gibi nedenler gösterildi.

Ancak Mahkeme, aynı gün sonuçlandırdığı bir diğer davada (McCreary County v. ACLU), Kentucky eyaletindeki iki mahkeme salonuna asılan 'aynı metnin', mahkeme salonu konseptinin müzeden çok daha farklı olduğu ve dolayısıyla salona asılan metnin 'seküler bir amacı' olmadığı gerekçesiyle anayasaya uygun olmadığına karar verdi.

Yüksek Mahkeme'de yaklaşık 25 yıl görev yaptıktan sonra emekli olan hakim Sandra Day O'Connor'ın 1984 yılında benzeri bir davaya yazdığı mutabık karardaki kimi ifadeleri bu durumu izah ediyor:

'Devletin herhangi bir dini desteklemesi, o dine mensup olmayanlara, dışlanıyor oldukları, politik ortamın tam üyesi olmadıkları yönünde, o dinin mensuplarına ise, ayrıcalıklı oldukları ve politik ortamın iltimaslı üyeleri oldukları yönünde bir mesaj veriyor.'
Yine O'Connor'ın, tarafsızlık konusunda (McCreary davasındaki mutabık kararında) yazdıkları, devletin herhangi bir dini olduğu gibi, dinsizliği de desteklememesi gerektiği konusunda fikir verici mahiyette:

'Analizimizin mihenk taşı, [Anayasa'nın] idareye, dinler arasında ve din ile dinsizlik arasında tarafsızlığı zorunlu kılması prensibidir.'
Bütün bunlardan hareketle, ABD laikliği söz konusu olduğunda 'kamuya açık alanlarda dini semboller' gibi konuların bahsinin dahi geçmediği söylenebilir. ABD hukuku, tam tersine, dini olan ya da olmayan her türlü sembolü, 'ifade özgürlüğü' çerçevesinde değerlendirerek, bireysel haklar adına çok daha kuşatıcı bir anlayış ortaya koyuyor.

Fransız anlayışı ise, dini olmayan her türlü sembolü 'ifade özgürlüğü' çerçevesinde değerlendirirken, dini sembolleri yasaklayan, dahası, dini saygı ya da zorunluluktan ileri gelen her türlü öğeyi de 'sembol' olarak algılayan (ya da yaftalayan), bu haliyle de, İhtilal'in ardından iki asrı aşkın bir zaman geçmiş olmasına rağmen, 'Kilise bir gün geri döner mi?' korkusuyla eşitlik adına insanları 'aynılaştıran' yasakçı bir yapıyı hakim kılmaya çalışıyor.

ABD'de ifade özgürlüğünü sınırlandırıcı mahiyette kararlar daha çok söz konusu ifade 'devlet tarafından' ve 'vergi ödeyenlerin parasıyla' gerçekleştirildiğinde çıkıyor. Bu önemli farklılık sayesinde de, politik sistem, devlete karşı insanları değil, insanlara karşı devleti sınırlandıran bir laiklik anlayışını üstün tutmuş oluyor.


İnanç Özgürlüğü İlkesinin Yorumlanması

Kongre'yi, 'dinin özgürce icra edilmesini yasaklamaktan' men eden ifade (Free Exercise Clause), insanların inançlarının gereklerini yerine getirmeleri konusunda devlet tarafından herhangi bir engellemeyle karşılaşmamaları adına çok net bir anayasal garanti sunuyor.

Bu konudaki anayasal garantiler kapsamında, 'inancın gereği olması koşuluyla' kimi inanç mensuplarına başkalarına yasal olmayan kimi konularda izin dahi verilebiliyor.

Örneğin, 2006 yılının Şubat ayında, Yüksek Mahkeme, özellikle Güney Amerika'nın Amazon bölgesinde yaşayan kızılderililerin şamanist ritüellerde kullandıkları halüsinojen ve psikotropik bir bitki olan ayahuasca'nın kullanılmasını yasaklamanın (anayasayı farklı şekillerde yorumlayan sağ ve sol düşüncedeki tüm hakimlerin oyuyla) 8-0 alınan bir kararla anayasaya uygun olmadığına karar verdi.

Bu karar, işin içinde dini bir amaç olduktan sonra ABD'de her türlü yasanın çiğnenebileceği anlamına gelmiyor elbette. ABD'de bu konuda hakim olan içtihat, 'devletin sorumluluğu altına giren konular haricinde' dini uygulamaların kısıtlanmasının anayasal olmadığı şeklinde.

Devletin sorumluluğu dendiğinde de, öncelikle 'bir başkasının hukukuna tecavüz edilmemesi' akla geliyor. Örneğin, 'İnancım gereğidir' deyip insan kurban etmeye kalkmanın anayasal olabileceğini düşünebilmek elbette mümkün değil. Dahası, Yüksek Mahkeme, 1993 yılında aldığı bir kararla, 'eğer eti yenmeyecekse' dini ritüellerde hayvan kurban edilmesini dahi anayasaya aykırı buldu.

Bu örneklerden de anlaşılabileceği gibi, ABD'de insanların inanç özgürlüğü, 'bir başkasının hukukuna zarar vermemek şartıyla' sonuna kadar korunuyor. Dahası, inanç özgürlüğü dendiğinde de, 'çoğunluğun' değil, 'herkesin' inancı korunma altına alınıyor. Büyük çoğunluğu müslüman olduğu söylenen Türkiye'de 'helal damgası' bile halen tartışılabiliyorken, ABD'de koşer ve helal damgalı yiyecekler hiç kimsenin hukukuna tecavüz edilmediği için (doğal olarak) serbest. Türkiye ise, Frankofil laiklerin işgali altında olduğu için, hiç kimsenin hakkını hiçbir şekilde ihlal etmeyen helal damgası üzerine fırtınalar koparılarak, insanların inanç özgürlükleri kısıtlanabiliyor.1,2



1 Türkiye söz konusu olduğunda, bu konunun dikkate alınması gereken bir diğer yönü daha var.

Türkiye'de (sözgelimi) Alevilerin devlet bütçesinden pay alması konusu gündeme geldiğinde, ciddi bir hata yapılarak konu laiklik ekseninde değil, Aleviliğin İslamiyet'in bir parçası olup olmadığı çerçevesinde tartışılıyor. Din ve devlet işlerini ayırma konusundaki ciddi hassasiyete rağmen doğrudan başbakanlığa bağlı bir Diyanet İşleri Başkanlığı'nın varlığı ve bu kurum tarafından atanan imamların maaşlarının devlet kesesinden (yani herkesin vergisinden) verilmesi de bir diğer çelişki. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın varlığı, din ve devlet işlerinin, devlet lehine 'tek taraflı olarak' ayrıldığı ve devletin dini kontrol altında tuttuğu bir laiklik anlayışını ima ediyor. Söz konusu kurum, her ne kadar İslam dininin Sünni bir yorumunun halka ulaşmadan önce devlet eliyle 'zararlı yönlerinden arındırılması' gibi önemli bir misyona sahip olsa da, devasa bütçesinin çekiciliği Sünni olmayan kesimleri de devletten benzeri taleplerde bulunmaya sevk ediyor.

ABD'de hakim olan laiklik anlayışına göre, Başkan'a bağlı bir dini kurumun tasavvur edilmesi elbette çok zor. Bir inancın hangi din altında kategorize edileceği gibi teolojik bir soruyu yanıtlamak da, aynı şekilde devletin görevleri arasında yer almıyor.

Bu durumun, önemli bir yönü daha var.

ABD'de tek bir kişinin dahi 'Benim inancım böyle' şeklinde bir beyanda* bulunarak inanç özgürlüğünün korunmasını talep etmesi, anayasal haklarının güvence altına alınması adına yeterli. Bir başka deyişle, kişinin yasal anlamda korunabilmesi için, geniş kitlelerce kabul gören, herkesçe bilinen inançlara mensup olması gerekmiyor. Dahası, bir kişi Hıristiyan inancı içerisinde köklü bir mezhebe dahi mensup olsa, 'Ben İncil'i farklı bir şekilde yorumluyorum' şeklinde bir beyanatta bulunarak inancı gereği belli muafiyetler talep edebilir. Farklı inancını yaymak üzere kendi kilisesini (ya da farklı isimdeki mabedini) de kurabilir.

Bu çerçevede, kendisini Alevi, Sünni ya da başka bir şekilde olarak tanımlayan farklı bireylerin inançlarını kategorize etmeye kalkan devlet, açıklanması zor bir işe kalkışıyor. Bu konuda yapılan yanlışların başka yanlışları doğurduğu da söylenebilir. Devlet, açık açık 'Biz çoğunlukta olan Sünnileri kontrol edebilmek için Diyanet İşleri'ne bütçeden kaynak aktarıyoruz' diyemediği için, diğer kesimlerin bu türden kaynak aktarımlarını destek olarak algılayarak kendileri için de benzeri bir talepte bulunmaları doğal.

* Kişisel Beyan: Kişisel beyan, kişinin devletle herhangi bir münasebeti esnasında, resmi yetkiliye, belgeli olmayan, doğruluğu sadece kendi ifadesine dayanan bilgi sunmasıdır. Örneğin, ABD sınırından içeriye herhangi bir yiyecek ya da bitki sokmak yasaktır. Gümrük yetkilileri genellikle kişisel beyana bağlı sorgulama yaparlar ve ancak şüpheli bir durum söz konusu olduğunda incelemeye gidilir. Gümrük yetkilisine yanlış bilgi vermenin cezası da 25,000 dolar gibi yüklü bir rakamdır. Ancak yakın bir arkadaşımın girişte şahit olduğu bir olaya göre, taşra kurnazlığına sahip olduğunu tahmin ettiğim bir Türk, çantasından büyük bir pastırma çıkınca, 'Ben bunu yemiyorum, biz bunu ayinlerimizde kullanıyoruz' gibi sözler ederek cezadan (ve dolayısıyla pastırmayı kaptırmaktan) kurtulmuş.

Başka örnekler de vardır elbette... Ancak burada hatırlamamız gereken bir durum var. 'Kişisel beyan' Batı ülkelerinde fazlasıyla önemlidir. İnsanlar kanuna karşı yalan söylemekten fazlasıyla çekinirler. Türkiye'de hakim olan devlet kültürü ise, vatandaşına kesinlikle güvenmeyen, en ufak bir başvuruda dahi ikametgah seneti, nüfus cüzdan örneği isteyen bir yapıya sahip. Bu durumda, 'ikametgah senedi' nedir bilmeyen, her devlet dairesinde adresini 'kişisel sözlü beyan' ile bildiren ABD'li, Türk devlet kültürünü anlamakta zorlanacağı gibi, bir Türk de, vatandaşın keyfi için kendi yaptığı kanunu uygulamayan Amerikan devlet anlayışını idrak etmekte zorlanabilir.

2 Farklı Hakların Uzlaştırılması: Yazı dizisinin ilk bölümünde sözü edilen 'farklı hakların uzlaştırılması' kavramına yabancı olmamız, 'bireysel haklar' söz konusu olduğunda karşılaşılan kimi uygulamaları yanlış değerlendirmemize neden olabiliyor. 'Kürtaj hakkı' konusunda yaşanan hukuki süreç, ilk yazıda soyut olarak belirtilen bu kavram hakkında iyi bir örnek olabilir. Bir insanın kürtaja hakkı olup olmadığı - basitçe ifade edilecek olursa - (kürtajın, kişinin kendi bedenini ilgilendiren bir konu olması nedeniyle) 'gizlilik hakkı' (right to privacy) ile fetüsün 'hayat hakkı' (right to life) çerçevesinde gerçekleşiyor denebilir. ABD Yüksek Mahkemesi'nin bu konudaki mevcut içtihadı ise, American Health Association'ın bilirkişi raporu gereği, fetüsün hayatiyet kazandığı haftadan önceki kürtajların, (kişinin gizlilik hakları gereği) anayasaya uygun, daha sonraki kürtajları ise (kişinin hayat hakkı gereği) anayasaya aykırı olduğu şeklinde.

'Kişisel beyan' ve 'farklı hakların uzlaştırılması' kavramlarını kısaca açıkladıktan sonra konuya tekrar dönecek olursak, daha sağlam bir zemin üzerinde tartışmış oluruz diye düşünüyorum. Evet, Türkiye'de kimi inanç sahiplerine 'kişisel beyan'la ayrıcalık tanınacak olsa, %99'u müslüman olduğu söylenen ülkemizde çok sayıda (sözgelimi) 'anlık Budist' türeyebilir. Ancak ben ABD'de, 'daha rahat marihuana kullanabilmek için devlete yalan söyleyen birini ne gördüm, ne de duydum. Bu elbette hiç olmadığı anlamına gelmez. Sadece bu konunun hukuk biliminin devlet kültürüyle ve halka hakim olan zihniyetle son derece yakından ilgili olduğu anlamına gelir. Yasalardan muafiyet, 'kanun önünde herkesin eşit olması' ilkesi ile 'inanç özgürlüğü' ilkesinin karşı karşıya geldiği bir konu. Yani buradaki hukuki soru şu: Kanun önünde herkesin eşit olması adına kimi inanç özgürlüklerini kısıtlayarak belli inanç mensuplarının dini görevlerini yerine getirmelerini engellemeye hakkımız var mı?

Bu sorunun cevabını farklı devlet ve hukuk felsefelerine sahip olan insanlar doğal olarak farklı yanıtlar vereceklerdir. ABD'de hakim olan anlayış, 'devletin sorumluluğuna giren' (state's compelling interest) 'hayat' gibi konular söz konusu olmadığı müddetçe hiçbir inancın kısıtlanamayacağı yönünde. ABD'de neden böyle bir anlayışın hakim olduğunu anlamak için 'devlet' kavramından ne anladıkları 'ayrıca' incelenebilir elbette. Ancak bu konu, (bir yorumda dile getirildiği gibi) 'devletin dinleri eşit bir oranda kısıtlamak suretiyle' herkesi eşit kılmasıyla uzaktan yakından ilgili değil. Çünkü konunun 'bu yönü', eşitlikle değil, özgürlükle ilgili. Diktatörler tarafından yönetilen kimi laik ülkelerde de herkesin eşit olduğu bir gerçek, ama esarette, sefalette eşitlik, eşitlik olsa bile özgürlük değildir.

Laiklik (4): Türkiye’de Laiklik
Türkiye'de laikliğin sistemin temel niteliği haline gelmesi, Fransa ve ABD örneklerinde olduğu gibi asırlara yayılan toplumsal tecrübelerin değil, sosyolojik anlamda çok küçük bir zaman dilimine sığdırılan devrimlerin neticesinde gerçekleşti. Bu farklı oluşum süreci nedeniyle, Türk laikliğinde herhangi bir Batı ülkesinde söz konusu olmayacak kimi öğelere sıklıkla rastlamak mümkün olsa da, genel anlamda Fransa'yı andıran bir yapının hakim olduğu rahatlıkla söylenebilir.



Türkiye'deki laiklik anlayışının Fransız laikliğine yakınlığının nedeni, söz konusu devrimlere kapı açan ve sahip çıkan zihniyetin düşünsel anlamda Fransa'dan besleniyor olmasıydı. Bir toplumda nesiller boyunca yaşanan tecrübeler sonucunda varılan kimi subjektif doğruları bir başka topluma endoktrine etmek suretiyle aradaki asırların baypaslanabileceğini ummanın sosyolojik anlamda ciddi bir cehaletin göstergesi olduğu söylenebilir. Ancak gücü elinde bulunduranın sözünün geçtiği siyasal gelenek devrim sonrasında da yerli yerinde durduğu için, devrimin doğrularının yaşaması için gerekli olan zihniyet dönüşümü, (her devrim sonrasında olduğu gibi) devlet okullarında yapılacak olan kitlesel endoktrinasyona emanet edildi.

Laikliği kültürel bir devrimin 'mukayeseli resimleri' eşliğinde öğrenen yeni nesil, dünyanın her yerinde yaşanan her devrim sonrasında olduğu gibi, devrilenle ilgili olan herşeyin 'geçmişe ait' (ve dolayısıyla tehlikeli), mevcut düzenlemelerin ise geleceğe yönelik ve değerli olduğuna inanacak şekilde devşirildi. Çarşaf, şalvar, fes, arşın, okka ve hicri takvim gibi tehlikeli öğelere karşı, tayyör, pantolon, şapka, metre, gram ve miladi takvim gibi objektif değerlere sahip çıkan bu nesil, bu yeni kültürü yaşadığı ve yaşattığı ölçüde, gerisinde kaldığı Batı medeniyetinin seviyesine erişeceğine (ve dolayısıyla medeniyetin nitelikten ziyade seviye bazında değerlendirilmesi gereken bir kavram olduğuna) can-ı gönülden inandı. Bu uğurda karşılaşabileceği en büyük tehlike de, geçmişin yeniden hortlaması, ülkeyi geri bırakan değerlerin din kisvesi altında yeniden su yüzüne çıkmasıydı. Bu nedenle, Cumhuriyet'in okullarında yetişen yeni nesle, laikliğin bu tehlikelere karşı ülkenin bekası adına elden bırakılmaması gereken bir kalkan olduğu belletildi.

Böylesi bir kitlesel endoktrinasyonun başarılı olabilmesi için, yeni neslin, tamamen farklı değer yargılarına sahip kılınması kaçınılmazdı. Bu durum, genç zihinlere kullanıma hazır bir şekilde enjekte edilecek olan devrim değerlerinin kıymetlerinin kendilerinden menkul olmasını gerektiriyordu. Söz konusu kavramlara dair herhangi bir kültürel mirasa sahip olmayan yeni neslin, özgür düşünebilme adına bir öngereklilik olan soyutlama, analoji yapabilme gibi özelliklere sahip olma imkanı böylelikle baştan elinden alınmış oluyordu.

Bu üretim tezgahının ortaya çıkardığı empati yoksunu insan tipi, kendisine ezberletilen iyiler ve kötüler ekseninde (slogan bazında) düşündüğünden, her konuda haklı olmakta da bir mahzur görmedi. Çarpık eğitim sisteminin düşünce özürlü çocuğu, imajlardan oluşan sığ ve dar dünyasında çağdaş olma adına kendince çok önemli bir savaş verirken, ikinci bir dünya savaşının ardından çoktan değişmiş olan dünyayı ne derece vahim bir boyutta ıskaladığının farkında bile değildi.


Bireysel Haklar

Devletçi ve kollektivist toplumlarda, iktidarı süresince gerekli gördüğü adımları atmaktan çekinmeyen, yeri geldiğinde kendi hatalarını görüp politika değiştiren, yeri geldiğinde de belli fırsatları kaçırmamak için beklenenden çok daha farklı uygulamalara giden pragmatik ve zeki bir lider öldüğünde, yerine geçen kişinin mevcut icraatları kendi kafasına göre devam ettirebilecek zihinsel kapasiteye ve politik güce sahip olması son derece önemlidir. Zira, politik ortam, iki kişinin iktidarı süresi zarfınca aynı politikalarla hareket edilmesine çoğu zaman müsait olmaz. Böyle bir durumda, iktidarı devralan kişinin kendi devrinin adamı olması, hem kendi iktidarının sağlığı, hem de ülkenin istikrarı adına şarttır.

Türkiye 1938 yılında böyle bir durumla karşılaştığında ihtiyacı olanın tam tersini yaşadı. Çünkü kişisel prensipleri kanun hükmünde olan her güçlü liderin ölümünün ardından yaşanan tecrübe, 1938 yılının ardından Türkiye için de söz konusu oldu. Ancak yeni lider, resmi ideolojiyi sırtlayacak çapta bir insan olmaktan çok uzak olduğu için, onu devraldığı şekliyle kutsallaştırdı ve bu da, hal-i hazırda zaten son derece sert olan bu yapının hepten aşırı bir uca taşınmasına neden oldu. Böylelikle Türkiye'nin düşünce dünyası 1938 yılına (ve o yılda hakim olan anlayışa) hapsedilmiş oldu.

Mussolini'nin Faşist İtalyası, Hitler'in Nazi Almanya'sı, Stalin'in komünist Sovyetler Birliği hatırlanacak olursa, 20 ve 30'lu yılların devletçi ve kollektivist dünyası daha doğru bir şekilde tasavvur edilebilir.

İkinci bir dünya savaşının ardından değişmeye devam eden dünyada, insanlar bireysel hak ve özgürlüklerini tekrar talep etmeye başladıklarında, artık sosyal ve ekonomik anlamda fazlasıyla kapalı bir topluma dönüşmüş olan Türkiye, bütün bu gelişmelerin dışında kaldı. Yurtdışına seyahat edemeyen, döviz bulundurması yasak olan, yabancı sigaraları kaçakçılardan satın almak durumunda olan Türk vatandaşı, dünyadan kopuk bir şekilde yaşadığı bu yılları, Anıtkabir'de İstiklal Marşı ve uygun adım marşlarla açılıp kapanan tek kanallı devlet televizyonunun müsaade ettiği ölçüde takip etti.

Türkçe ezanın sona ermesi istisna edilecek olursa, resmi ideoloji ilk ciddi darbelerini 1983 yılından itibaren Türkiye'nin (ilke edinilen) devletçilik zincirini kırarak tekrar dünyaya açılmaya başlamasıyla yedi. Çok seslilikten söz etmek için henüz çok erken olsa da, en azından 'resmi olmayan' seslerin de duyulmaya başlaması, (sancılı da olsa) yavaş yavaş kazanılan ekonomik özgürlüklerin sosyal açılımlarını da müjdeliyordu.

Resmi ideoloji, ikinci ciddi darbesini ise, 2000'li yılların başında yedi. Yıllardır ihlal edilen kimi bireysel hakların, Avrupa Birliği'ne uyum süreci kapsamında devrim niteliğinde kanunların meclisten geçirilmesiyle en azından kağıt üzerinde tanınmış olması, Türkiye'yi, herkesin fikirlerini özgürce ifade edebileceği bir ülke konumuna bir parça daha yaklaştırıyordu.

Türkiye'de Batılılaşmayı en çok diline dolayan resmi ideoloji yanlılarının, Avrupa Birliği'nin taleplerini yıllarca halktan gizlemiş olmaları, militanca ve militaristçe destekledikleri laiklik ilkesine olan inançlarının bireysel haklar için söz konusu olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Düşüncenin önündeki engellerin kaldırılması, özürlülere, kadınlara, Kürtlere yapılan ayrımcılıklara son verilmesi, zorunlu askerliğin kaldırılması, işkenceye bir son verilmesi ve (aman Türk halkı duymasın!) hayatın her alanında, başını nereye çevirse insanların karşısına çıkan ve Avrupalılara George Orwell'in 1984 adlı romanını hatırlatan görüntülerden vazgeçilmesi gibi talepler yıllarca halktan gizlendi. Bir kısmı da hala gizleniyor.

Laiklik, böyle bir ortamda, Türk siyasi hayatının son derece hayati bir noktasında belirleyiciliğini korumaya devam ediyor. Bu durumun en büyük nedeni, resmi ideolojinin fazlasıyla tesiri altında olan kesimler için laikliğin (ve tabii ki kendi kafalarındaki laikliğin) en büyük siyasal önceliğe sahip olmasında yatıyor.

Laikliğe rejimin tehlikede olmasına vurguda bulunularak sahip çıkıldığı ve bu çerçevede bireysel hakları hiçe sayan taleplerde bulunulduğu dikkate alınacak olursa, Türkiye'de hakim olan (ve cumhuriyet olarak nitelendirilemesi siyaset bilimi açısından mümkün olmayan) politik sisteme 'laik cumhuriyet' adına sahip çıkmak isteyenlerin 'Türkiye laik kalsın da, özgürlük varsın olmasın' şeklinde özetlenebilecek bir yaklaşım içerisine girdikleri söylenebilir.


Türkiye'de Laikliğin Gündeme Geldiği Konular

Yapılan anket sonuçlarına göre, Türkiye'de laikliğin tehlikede olduğunu düşünenlerin oranı sadece %2,5. Bu marjinal sayılabilecek orana rağmen laikliğin en çok karşımıza çıkan gündem maddelerinden biri olması, resmi ideolojiyi koruma görevini üstlenen ordunun belirleyici gücünden ileri geliyor.

Laikliğin gündeme geldiği konulara ve bu konuların halkın farklı kesimlerince ele alınış şekillerine bakıldığında, düşünce geleneğiyle değil, kültür devrimiyle gelen (ve militarist bir anlayışla korunan) Türk laikliğinin nev-i şahsına münhasır nitelikleri iyice belirginleşiyor.

Laikliğin (özellikle 80'lerden sonra) en çok gündeme geldiği konu, üniversite eğitimi almak isteyen başörtülü öğrencilerin engellenmesi oldu. (Yine aynı anket sonuçlarına göre, türbanı sorun olarak görenlerin oranı %1,7.)

Başörtüsü, Fransa'da dini sembol olduğu gerekçesiyle ilk ve orta dereceli okullarda, haç ve kipa ile birlikte yasaklandı. Türkiye'deki laik kesim ise, başörtüsünün 'dini' değil, siyasi bir sembol olduğu gerekçesiyle her türlü kamu kuruluşunda yasaklanmasını talep ediyor. Bununla birlikte (sakal haricinde) diğer dini ya da siyasi sembollere bir yasaklama getirilmesinin düşünülmemiş olması, konunun sembollerden ziyade kültür devriminin devirdiği değerlerle ilgili olması ihtimalini kuvvetlendiriyor. Başörtüsü yasağını savunmak üzere dile getirilen kimi argümanların 'Cumhuriyet kazanımları' ve 'Atatürk devrimleri' nazara verilerek ifade edilmesi, bu yönüyle daha dürüstçe bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir.

Bu açıdan, başörtüsü karşıtlarının, 'Atatürk, Türk gençlerinin böyle giyinmesini istemezdi' şeklindeki argümanları, her ne kadar ülkenin sağ partileri tarafından göz ardı edilse de, yüzlerce tarihi vak'a ile sabit olan bir gerçeğin ifadesidir. Evet, Atatürk, Türkiye'de muhafazakar bir partinin güçlenmesini de, Batılı bir görünüm kazanmasını istediği Türkiye'nin sokaklarında başörtülü insanların sayısının giderek artmasını da, üniversite mezunu kızların önemli bir yüzdesinin başörtülü olmasını da istemezdi. Önderlik ettiği kültür devrimiyle de – her Türk vatandaşına ilkokul birinci sınıftan itibaren öğretildiği gibi – halkın kimi kıyafetleri giymesini yasaklarken, kimi diğerlerini giymelerini kanunla teşvik etmişti.

Kemalist kesim, Türkiye'de uygulanan laikliğin niteliğini gayet iyi bilse de, halkın genelinin zihin dünyasında bu konunun netlik kazanmış olduğunu maalesef söylemek pek mümkün değil. Hürriyet gazetesi yazarı Tufan Türenç'in, DYP'li kadınlarla yaptığı bir söyleşinin ardından bir başörtülü bayanla arasında geçen diyalogu aktardığı 'Türbanlı yaşam karanlıkla aydınlığın sınırıdır' başlıklı yazısındaki ifadeleri, bu duruma bir örnek olabilir:

DYP'li kadınlarla yaptığımız söyleşiden sonra bazı soru sormak isteyenler çevremi sardı.
Aralarından biri türbanlıydı. Ötekileri bastırıp sorusunu yöneltti:

"Ben türbanlıyım ama Atatürk'ü çok seviyorum. Ona bağlıyım ve ben Atatürkçüyüm. Sakın türban takıyorum diye Atatürk karşıtı olduğumu sanmayın. Türbanlı bir insan Atatürk'ü sevemez mi?"

Anadolu insanının dürüstlüğü ve içtenliğiyle soruyordu.

Kendisine şu yanıtı verdim:

"Sever... Sizin de Atatürk'ü sevdiğinize inanıyorum. Ancak şunu iyi bilmelisiniz ki şu tesettürlü haliniz Atatürk'ü hiç mutlu etmezdi. O, Türk kadınının uygar ülkelerin kadınları gibi giyinmesini, onlar gibi çağdaş yaşam sürdürmesini isterdi. Ömrü boyunca da bunun için uğraştı."

Bütün bunlarla amaçlanan, yine Cumhuriyet tarihi boyunca pek çok ders kitabında ifade edildiği gibi, Türk insanının Batılıların nazarındaki imajının değişmesi, bize baktıklarında 'Onlar da artık bizim gibi' demelerinin sağlanması ve Batılılaşan Türk halkının Avrupayla entegre olmasıydı. Bu tavrı Gülay Göktürk, şu cümlelerle ifade ediyor:

Yıllardır Avrupa Birliği'ne girmek için yapılan bütün tanıtım çalışmalarında verilmeye çalışılan temel mesaj "Yok aslında birbirimizden farkımız" mesajıydı zira. Türk kadınının "Avrupalıdan daha Avrupalı" olduğunu ispatlamak için, öğrenimleri, yabancı dile hakimiyetleri, giyim kuşamları, hal ve tavırlarıyla Avrupalı hemcinslerinde hayranlık uyandırmayı başaracak az Türk kadını heyeti taşımadık Avrupa'ya. Türbanlı kadınları ise kedi pisliğini saklar gibi saklamaya çalıştık. Onlar eşlerinin kolunda Avrupa'ya gidiyor ve imajımızı bozuyor diye az "rencide" olmadık!
Bu yaklaşımı körükleyen zihniyetin kıymeti kendinden menkul önkabulleri doğru şekilde tespit edilirse, laikliği en büyük öncelik olarak kabul eden Kemalist kesimin Türkiye'deki kimi gelişmelerden neden bu denli rahatsız olduğu daha iyi anlaşılabilir.

Zira, laiklik konusunda duyarlı olan kesimin (bugün itibariyle) en çok rahatsız olduğu bir diğer konu, başbakan başta olmak üzere hükümet yetkililerinin eşlerinin başörtülü olmaları.

Başörtülü insanların Türkiye'yi temsil edemeyecekleri önermesi etrafında geliştirilmeye çalışılan argümanların hemen hepsi Bekir Coşkun'un 'İstemem' başlıklı yazısındaki şu cümlelerle özetlenebilir:

Ben o görüntülere razı değilim.
Bunu içime sindiremem ve kabul edemem.

Böyle temsil edilmeyi reddediyorum.

...

Kim, nasıl isterse başını-saçını örtebilir. Türban da takabilir, tesettüre de girebilir.

Kimse buna karışmıyor.

Ama kimse türbana-tesettüre bürünüp "Laik Türkiye Cumhuriyeti"ni temsil edemez.

Bu anlayış, Türkiye'de başörtülü başörtüsüz herkesin yaşayabileceği, ancak iş temsili demokrasiye gelince, sadece başörtüsüzlerin Türkiye'yi temsil edebileceği, hatta 'eşi' başörtülü olanların dahi Türkiye'yi temsile hakları olmadığı varsayımlarından hareketle şekilleniyor.

Böyle bir kafa yapısının ürünü olan mantık hatalarına değinmeye herhalde gerek yok. Ancak bu konunun gözden kaçırılan önemli bir yönü daha var.

Özgür ülkelerde, devlet, bir arada yaşayan insanların, haklarını teminat altına alma amacıyla, kendi elleriyle tesis ettikleri bir kurumdur. Hükümet ise, haklarını korumak isteyen bu insanların üzerinde anlaştıkları kuralların işleyişini sağlamakla mükelleftir. Bir başka deyişle, hükümet yetkilileri, halkı yöneten değil, halka hizmet eden kimselerdir. Bir başka deyişle, hükümet yetkilileri, halkı değil, halkın işlerini yönetirler. Bu nedenle de, özgür ülkelerde, halk iradesinin delegasyon süreci sonrasında tecelli etmesinden kasıt, halkın doğru bulduğu politikaların, bu işi en iyi yapacağına inandıkları kişilerce hayata geçirilmesi sürecinden ibarettir.

Eğer özgür bir ülkeden söz ediyorsak, temsili demokrasi ile temsil edilen, halkın inandığı politikalardır, halkın kendisi değil. Çoksesliliğin esas olduğu özgür ülkelerde, başbakanın ya da diğer hükümet yetkililerinin - isteseler bile - kişisel hayatlarında yaptıkları sayısız seçimlerle herkesi birden aynı anda temsil etmeleri zaten mümkün olmaz.

Israrla bu türden talepleri gündeme getiren Kemalist laik kesim, özgürlük ve çokseslilik kavramlarına aslında ne kadar yabancı olduğunu da göstermiş oluyor. Bu uzlaşmaz tavır neticesinde de, bireysel haklar ve çokseslilik kavramları bir yana, kendi kafalarındakinin haricindeki laiklik anlayışlarını dahi dikkate almak istemiyorlar.

Çoğu zaman öfke dolu ve empati yoksunu olan her tepkileri de, '[Bir Kemalist] herşeyden önce laiktir. Dinden uzaklaşılmasını ister, ilerlemeye inanır, rasyonalizme tapar. Ama rasyonel hiçbir eleştiriyi de kabul edemez.' diyen Şahin Alpay'ı her seferinde bir kez daha haklı çıkarıyor.

Laiklik (4): Türkiye’de Laiklik
Türkiye'de laikliğin sistemin temel niteliği haline gelmesi, Fransa ve ABD örneklerinde olduğu gibi asırlara yayılan toplumsal tecrübelerin değil, sosyolojik anlamda çok küçük bir zaman dilimine sığdırılan devrimlerin neticesinde gerçekleşti. Bu farklı oluşum süreci nedeniyle, Türk laikliğinde herhangi bir Batı ülkesinde söz konusu olmayacak kimi öğelere sıklıkla rastlamak mümkün olsa da, genel anlamda Fransa'yı andıran bir yapının hakim olduğu rahatlıkla söylenebilir.



Türkiye'deki laiklik anlayışının Fransız laikliğine yakınlığının nedeni, söz konusu devrimlere kapı açan ve sahip çıkan zihniyetin düşünsel anlamda Fransa'dan besleniyor olmasıydı. Bir toplumda nesiller boyunca yaşanan tecrübeler sonucunda varılan kimi subjektif doğruları bir başka topluma endoktrine etmek suretiyle aradaki asırların baypaslanabileceğini ummanın sosyolojik anlamda ciddi bir cehaletin göstergesi olduğu söylenebilir. Ancak gücü elinde bulunduranın sözünün geçtiği siyasal gelenek devrim sonrasında da yerli yerinde durduğu için, devrimin doğrularının yaşaması için gerekli olan zihniyet dönüşümü, (her devrim sonrasında olduğu gibi) devlet okullarında yapılacak olan kitlesel endoktrinasyona emanet edildi.

Laikliği kültürel bir devrimin 'mukayeseli resimleri' eşliğinde öğrenen yeni nesil, dünyanın her yerinde yaşanan her devrim sonrasında olduğu gibi, devrilenle ilgili olan herşeyin 'geçmişe ait' (ve dolayısıyla tehlikeli), mevcut düzenlemelerin ise geleceğe yönelik ve değerli olduğuna inanacak şekilde devşirildi. Çarşaf, şalvar, fes, arşın, okka ve hicri takvim gibi tehlikeli öğelere karşı, tayyör, pantolon, şapka, metre, gram ve miladi takvim gibi objektif değerlere sahip çıkan bu nesil, bu yeni kültürü yaşadığı ve yaşattığı ölçüde, gerisinde kaldığı Batı medeniyetinin seviyesine erişeceğine (ve dolayısıyla medeniyetin nitelikten ziyade seviye bazında değerlendirilmesi gereken bir kavram olduğuna) can-ı gönülden inandı. Bu uğurda karşılaşabileceği en büyük tehlike de, geçmişin yeniden hortlaması, ülkeyi geri bırakan değerlerin din kisvesi altında yeniden su yüzüne çıkmasıydı. Bu nedenle, Cumhuriyet'in okullarında yetişen yeni nesle, laikliğin bu tehlikelere karşı ülkenin bekası adına elden bırakılmaması gereken bir kalkan olduğu belletildi.

Böylesi bir kitlesel endoktrinasyonun başarılı olabilmesi için, yeni neslin, tamamen farklı değer yargılarına sahip kılınması kaçınılmazdı. Bu durum, genç zihinlere kullanıma hazır bir şekilde enjekte edilecek olan devrim değerlerinin kıymetlerinin kendilerinden menkul olmasını gerektiriyordu. Söz konusu kavramlara dair herhangi bir kültürel mirasa sahip olmayan yeni neslin, özgür düşünebilme adına bir öngereklilik olan soyutlama, analoji yapabilme gibi özelliklere sahip olma imkanı böylelikle baştan elinden alınmış oluyordu.

Bu üretim tezgahının ortaya çıkardığı empati yoksunu insan tipi, kendisine ezberletilen iyiler ve kötüler ekseninde (slogan bazında) düşündüğünden, her konuda haklı olmakta da bir mahzur görmedi. Çarpık eğitim sisteminin düşünce özürlü çocuğu, imajlardan oluşan sığ ve dar dünyasında çağdaş olma adına kendince çok önemli bir savaş verirken, ikinci bir dünya savaşının ardından çoktan değişmiş olan dünyayı ne derece vahim bir boyutta ıskaladığının farkında bile değildi.


Bireysel Haklar

Devletçi ve kollektivist toplumlarda, iktidarı süresince gerekli gördüğü adımları atmaktan çekinmeyen, yeri geldiğinde kendi hatalarını görüp politika değiştiren, yeri geldiğinde de belli fırsatları kaçırmamak için beklenenden çok daha farklı uygulamalara giden pragmatik ve zeki bir lider öldüğünde, yerine geçen kişinin mevcut icraatları kendi kafasına göre devam ettirebilecek zihinsel kapasiteye ve politik güce sahip olması son derece önemlidir. Zira, politik ortam, iki kişinin iktidarı süresi zarfınca aynı politikalarla hareket edilmesine çoğu zaman müsait olmaz. Böyle bir durumda, iktidarı devralan kişinin kendi devrinin adamı olması, hem kendi iktidarının sağlığı, hem de ülkenin istikrarı adına şarttır.

Türkiye 1938 yılında böyle bir durumla karşılaştığında ihtiyacı olanın tam tersini yaşadı. Çünkü kişisel prensipleri kanun hükmünde olan her güçlü liderin ölümünün ardından yaşanan tecrübe, 1938 yılının ardından Türkiye için de söz konusu oldu. Ancak yeni lider, resmi ideolojiyi sırtlayacak çapta bir insan olmaktan çok uzak olduğu için, onu devraldığı şekliyle kutsallaştırdı ve bu da, hal-i hazırda zaten son derece sert olan bu yapının hepten aşırı bir uca taşınmasına neden oldu. Böylelikle Türkiye'nin düşünce dünyası 1938 yılına (ve o yılda hakim olan anlayışa) hapsedilmiş oldu.

Mussolini'nin Faşist İtalyası, Hitler'in Nazi Almanya'sı, Stalin'in komünist Sovyetler Birliği hatırlanacak olursa, 20 ve 30'lu yılların devletçi ve kollektivist dünyası daha doğru bir şekilde tasavvur edilebilir.

İkinci bir dünya savaşının ardından değişmeye devam eden dünyada, insanlar bireysel hak ve özgürlüklerini tekrar talep etmeye başladıklarında, artık sosyal ve ekonomik anlamda fazlasıyla kapalı bir topluma dönüşmüş olan Türkiye, bütün bu gelişmelerin dışında kaldı. Yurtdışına seyahat edemeyen, döviz bulundurması yasak olan, yabancı sigaraları kaçakçılardan satın almak durumunda olan Türk vatandaşı, dünyadan kopuk bir şekilde yaşadığı bu yılları, Anıtkabir'de İstiklal Marşı ve uygun adım marşlarla açılıp kapanan tek kanallı devlet televizyonunun müsaade ettiği ölçüde takip etti.

Türkçe ezanın sona ermesi istisna edilecek olursa, resmi ideoloji ilk ciddi darbelerini 1983 yılından itibaren Türkiye'nin (ilke edinilen) devletçilik zincirini kırarak tekrar dünyaya açılmaya başlamasıyla yedi. Çok seslilikten söz etmek için henüz çok erken olsa da, en azından 'resmi olmayan' seslerin de duyulmaya başlaması, (sancılı da olsa) yavaş yavaş kazanılan ekonomik özgürlüklerin sosyal açılımlarını da müjdeliyordu.

Resmi ideoloji, ikinci ciddi darbesini ise, 2000'li yılların başında yedi. Yıllardır ihlal edilen kimi bireysel hakların, Avrupa Birliği'ne uyum süreci kapsamında devrim niteliğinde kanunların meclisten geçirilmesiyle en azından kağıt üzerinde tanınmış olması, Türkiye'yi, herkesin fikirlerini özgürce ifade edebileceği bir ülke konumuna bir parça daha yaklaştırıyordu.

Türkiye'de Batılılaşmayı en çok diline dolayan resmi ideoloji yanlılarının, Avrupa Birliği'nin taleplerini yıllarca halktan gizlemiş olmaları, militanca ve militaristçe destekledikleri laiklik ilkesine olan inançlarının bireysel haklar için söz konusu olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Düşüncenin önündeki engellerin kaldırılması, özürlülere, kadınlara, Kürtlere yapılan ayrımcılıklara son verilmesi, zorunlu askerliğin kaldırılması, işkenceye bir son verilmesi ve (aman Türk halkı duymasın!) hayatın her alanında, başını nereye çevirse insanların karşısına çıkan ve Avrupalılara George Orwell'in 1984 adlı romanını hatırlatan görüntülerden vazgeçilmesi gibi talepler yıllarca halktan gizlendi. Bir kısmı da hala gizleniyor.

Laiklik, böyle bir ortamda, Türk siyasi hayatının son derece hayati bir noktasında belirleyiciliğini korumaya devam ediyor. Bu durumun en büyük nedeni, resmi ideolojinin fazlasıyla tesiri altında olan kesimler için laikliğin (ve tabii ki kendi kafalarındaki laikliğin) en büyük siyasal önceliğe sahip olmasında yatıyor.

Laikliğe rejimin tehlikede olmasına vurguda bulunularak sahip çıkıldığı ve bu çerçevede bireysel hakları hiçe sayan taleplerde bulunulduğu dikkate alınacak olursa, Türkiye'de hakim olan (ve cumhuriyet olarak nitelendirilemesi siyaset bilimi açısından mümkün olmayan) politik sisteme 'laik cumhuriyet' adına sahip çıkmak isteyenlerin 'Türkiye laik kalsın da, özgürlük varsın olmasın' şeklinde özetlenebilecek bir yaklaşım içerisine girdikleri söylenebilir.


Türkiye'de Laikliğin Gündeme Geldiği Konular

Yapılan anket sonuçlarına göre, Türkiye'de laikliğin tehlikede olduğunu düşünenlerin oranı sadece %2,5. Bu marjinal sayılabilecek orana rağmen laikliğin en çok karşımıza çıkan gündem maddelerinden biri olması, resmi ideolojiyi koruma görevini üstlenen ordunun belirleyici gücünden ileri geliyor.

Laikliğin gündeme geldiği konulara ve bu konuların halkın farklı kesimlerince ele alınış şekillerine bakıldığında, düşünce geleneğiyle değil, kültür devrimiyle gelen (ve militarist bir anlayışla korunan) Türk laikliğinin nev-i şahsına münhasır nitelikleri iyice belirginleşiyor.

Laikliğin (özellikle 80'lerden sonra) en çok gündeme geldiği konu, üniversite eğitimi almak isteyen başörtülü öğrencilerin engellenmesi oldu. (Yine aynı anket sonuçlarına göre, türbanı sorun olarak görenlerin oranı %1,7.)

Başörtüsü, Fransa'da dini sembol olduğu gerekçesiyle ilk ve orta dereceli okullarda, haç ve kipa ile birlikte yasaklandı. Türkiye'deki laik kesim ise, başörtüsünün 'dini' değil, siyasi bir sembol olduğu gerekçesiyle her türlü kamu kuruluşunda yasaklanmasını talep ediyor. Bununla birlikte (sakal haricinde) diğer dini ya da siyasi sembollere bir yasaklama getirilmesinin düşünülmemiş olması, konunun sembollerden ziyade kültür devriminin devirdiği değerlerle ilgili olması ihtimalini kuvvetlendiriyor. Başörtüsü yasağını savunmak üzere dile getirilen kimi argümanların 'Cumhuriyet kazanımları' ve 'Atatürk devrimleri' nazara verilerek ifade edilmesi, bu yönüyle daha dürüstçe bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir.

Bu açıdan, başörtüsü karşıtlarının, 'Atatürk, Türk gençlerinin böyle giyinmesini istemezdi' şeklindeki argümanları, her ne kadar ülkenin sağ partileri tarafından göz ardı edilse de, yüzlerce tarihi vak'a ile sabit olan bir gerçeğin ifadesidir. Evet, Atatürk, Türkiye'de muhafazakar bir partinin güçlenmesini de, Batılı bir görünüm kazanmasını istediği Türkiye'nin sokaklarında başörtülü insanların sayısının giderek artmasını da, üniversite mezunu kızların önemli bir yüzdesinin başörtülü olmasını da istemezdi. Önderlik ettiği kültür devrimiyle de – her Türk vatandaşına ilkokul birinci sınıftan itibaren öğretildiği gibi – halkın kimi kıyafetleri giymesini yasaklarken, kimi diğerlerini giymelerini kanunla teşvik etmişti.

Kemalist kesim, Türkiye'de uygulanan laikliğin niteliğini gayet iyi bilse de, halkın genelinin zihin dünyasında bu konunun netlik kazanmış olduğunu maalesef söylemek pek mümkün değil. Hürriyet gazetesi yazarı Tufan Türenç'in, DYP'li kadınlarla yaptığı bir söyleşinin ardından bir başörtülü bayanla arasında geçen diyalogu aktardığı 'Türbanlı yaşam karanlıkla aydınlığın sınırıdır' başlıklı yazısındaki ifadeleri, bu duruma bir örnek olabilir:

DYP'li kadınlarla yaptığımız söyleşiden sonra bazı soru sormak isteyenler çevremi sardı.
Aralarından biri türbanlıydı. Ötekileri bastırıp sorusunu yöneltti:

"Ben türbanlıyım ama Atatürk'ü çok seviyorum. Ona bağlıyım ve ben Atatürkçüyüm. Sakın türban takıyorum diye Atatürk karşıtı olduğumu sanmayın. Türbanlı bir insan Atatürk'ü sevemez mi?"

Anadolu insanının dürüstlüğü ve içtenliğiyle soruyordu.

Kendisine şu yanıtı verdim:

"Sever... Sizin de Atatürk'ü sevdiğinize inanıyorum. Ancak şunu iyi bilmelisiniz ki şu tesettürlü haliniz Atatürk'ü hiç mutlu etmezdi. O, Türk kadınının uygar ülkelerin kadınları gibi giyinmesini, onlar gibi çağdaş yaşam sürdürmesini isterdi. Ömrü boyunca da bunun için uğraştı."

Bütün bunlarla amaçlanan, yine Cumhuriyet tarihi boyunca pek çok ders kitabında ifade edildiği gibi, Türk insanının Batılıların nazarındaki imajının değişmesi, bize baktıklarında 'Onlar da artık bizim gibi' demelerinin sağlanması ve Batılılaşan Türk halkının Avrupayla entegre olmasıydı. Bu tavrı Gülay Göktürk, şu cümlelerle ifade ediyor:

Yıllardır Avrupa Birliği'ne girmek için yapılan bütün tanıtım çalışmalarında verilmeye çalışılan temel mesaj "Yok aslında birbirimizden farkımız" mesajıydı zira. Türk kadınının "Avrupalıdan daha Avrupalı" olduğunu ispatlamak için, öğrenimleri, yabancı dile hakimiyetleri, giyim kuşamları, hal ve tavırlarıyla Avrupalı hemcinslerinde hayranlık uyandırmayı başaracak az Türk kadını heyeti taşımadık Avrupa'ya. Türbanlı kadınları ise kedi pisliğini saklar gibi saklamaya çalıştık. Onlar eşlerinin kolunda Avrupa'ya gidiyor ve imajımızı bozuyor diye az "rencide" olmadık!
Bu yaklaşımı körükleyen zihniyetin kıymeti kendinden menkul önkabulleri doğru şekilde tespit edilirse, laikliği en büyük öncelik olarak kabul eden Kemalist kesimin Türkiye'deki kimi gelişmelerden neden bu denli rahatsız olduğu daha iyi anlaşılabilir.

Zira, laiklik konusunda duyarlı olan kesimin (bugün itibariyle) en çok rahatsız olduğu bir diğer konu, başbakan başta olmak üzere hükümet yetkililerinin eşlerinin başörtülü olmaları.

Başörtülü insanların Türkiye'yi temsil edemeyecekleri önermesi etrafında geliştirilmeye çalışılan argümanların hemen hepsi Bekir Coşkun'un 'İstemem' başlıklı yazısındaki şu cümlelerle özetlenebilir:

Ben o görüntülere razı değilim.
Bunu içime sindiremem ve kabul edemem.

Böyle temsil edilmeyi reddediyorum.

...

Kim, nasıl isterse başını-saçını örtebilir. Türban da takabilir, tesettüre de girebilir.

Kimse buna karışmıyor.

Ama kimse türbana-tesettüre bürünüp "Laik Türkiye Cumhuriyeti"ni temsil edemez.

Bu anlayış, Türkiye'de başörtülü başörtüsüz herkesin yaşayabileceği, ancak iş temsili demokrasiye gelince, sadece başörtüsüzlerin Türkiye'yi temsil edebileceği, hatta 'eşi' başörtülü olanların dahi Türkiye'yi temsile hakları olmadığı varsayımlarından hareketle şekilleniyor.

Böyle bir kafa yapısının ürünü olan mantık hatalarına değinmeye herhalde gerek yok. Ancak bu konunun gözden kaçırılan önemli bir yönü daha var.

Özgür ülkelerde, devlet, bir arada yaşayan insanların, haklarını teminat altına alma amacıyla, kendi elleriyle tesis ettikleri bir kurumdur. Hükümet ise, haklarını korumak isteyen bu insanların üzerinde anlaştıkları kuralların işleyişini sağlamakla mükelleftir. Bir başka deyişle, hükümet yetkilileri, halkı yöneten değil, halka hizmet eden kimselerdir. Bir başka deyişle, hükümet yetkilileri, halkı değil, halkın işlerini yönetirler. Bu nedenle de, özgür ülkelerde, halk iradesinin delegasyon süreci sonrasında tecelli etmesinden kasıt, halkın doğru bulduğu politikaların, bu işi en iyi yapacağına inandıkları kişilerce hayata geçirilmesi sürecinden ibarettir.

Eğer özgür bir ülkeden söz ediyorsak, temsili demokrasi ile temsil edilen, halkın inandığı politikalardır, halkın kendisi değil. Çoksesliliğin esas olduğu özgür ülkelerde, başbakanın ya da diğer hükümet yetkililerinin - isteseler bile - kişisel hayatlarında yaptıkları sayısız seçimlerle herkesi birden aynı anda temsil etmeleri zaten mümkün olmaz.

Israrla bu türden talepleri gündeme getiren Kemalist laik kesim, özgürlük ve çokseslilik kavramlarına aslında ne kadar yabancı olduğunu da göstermiş oluyor. Bu uzlaşmaz tavır neticesinde de, bireysel haklar ve çokseslilik kavramları bir yana, kendi kafalarındakinin haricindeki laiklik anlayışlarını dahi dikkate almak istemiyorlar.

Çoğu zaman öfke dolu ve empati yoksunu olan her tepkileri de, '[Bir Kemalist] herşeyden önce laiktir. Dinden uzaklaşılmasını ister, ilerlemeye inanır, rasyonalizme tapar. Ama rasyonel hiçbir eleştiriyi de kabul edemez.' diyen Şahin Alpay'ı her seferinde bir kez daha haklı çıkarıyor.

Laiklik (5): Sonuç
Fransız düşünce geleneği, laikliği eşitlik ve özgürlük ilkelerinden hareketle tanımlıyor. Ancak aynı düşünce geleneği doğrultusunda, dinin söz konusu eşitlik ve özgürlüğü tehdit ettiği de varsayıldığından, eşitlik ve özgürlüğün, ancak herkesin nötralize edilmesiyle gerçekleşebileceği noktasına varılıyor. ABD'de ise, bireysel haklardan söz edebilmek için düşüncelerin olduğu gibi inançların da 'ifade özgürlüğü' kapsamında değerlendirilmesi gerektiği düşüncesi hakim. Türkiye’de bireysel haklar konusundaki duyarlılıkların artıyor olduğu ve bunun sonucunda laiklik kavramının giderek daha çok özgürlükler ekseninde gündeme gelmeye başladığı düşünülecek olursa, Türkiye'deki laiklik arzının Fransız anlayışıyla örtüşmesine karşın, artmakta olan bireysel haklar talebinin ABD zihniyetine karşılık geldiği söylenebilir.



Söz konusu arz ve talep arasındaki uyuşmazlığın nedeni, bir kültür devrimiyle yukarıdan-aşağıya gerçekleştirilen medeniyet ithali.

Şöyle ki, herhangi bir askeri teknolojiyi ithal etmek isteyen bir komutanın, işe know-how satın alma emri vererek başlaması, ardından da, bu teknolojiyi kullanabilecek alt yapıyı oluşturma adına beşeri sermaye yatırımına gitmesi, imkanlar ölçüsünde, o alanda belli bir açılımı yakalamayı mümkün kılabilir. Ancak zihniyet kavramının işin içine girdiği medeniyetler konusunu (kağıt üzerinde dahi) bu kadar basite indirgeyebilmek maalesef mümkün değil. Dahası, toplumun kendi dinamikleriyle değişmesine ve gelişmesine izin vermeyi reddetmek ve hakim olan medeniyetin kültürel bir devrimle ortadan kaldırılması yoluna gitmek, (uyum göstermeyen insanları zorla değiştirmeyi ya da ortadan kaldırmayı beraberinde getireceğinden ötürü) otoriteryen bir yapıyı zorunlu kılıyor.

Türkiye'de Fransız tarzı bir laiklikten yana tavır koyanların, insanları zorla değiştirmeyi meşru addetmeleri, kendi doğrularını tartışılmaz görmelerinin olduğu kadar, bu doğruları (zorla da olsa) başkalarına da empoze etmeye hakları olduğuna inanmalarının da bir sonucu. 'Türkiye'nin imajı adına herkesi değiştirmek' olarak özetlenebilecek olan bu toplum mühendisliği projesi, laikliği, medeniyet ithaliyle yaşanacak olan bir kültürel dönüşüm sürecinde insanları değiştirme adına vazgeçilmez bir silah telakki ediyor. Bu durum da, üzüm yemekten ziyade bağcı dövmeye odaklanmış bir laiklik anlayışı çıkarıyor karşımıza.

Laiklik, siyasal bilimler nokta-yı nazarından değerlendirildiğinde de tuhaf durumlar göze batmıyor değil. Laiklik, herşeyden önce, politik bir sistem ya da rejim değil, farklı rejimlerde farklı şekillerde hayata geçirilmesi mümkün olan bir uygulama. Cumhuriyet ise, tanımı gereği, 'insanlara ait olan' bir rejimin ifadesi. Cumhuriyet gibi, özünde özgürlük yatan bir rejimi, zorba bir laiklik anlayışıyla cem edip adına 'laik Cumhuriyet' demek, ardından da, baskıcı bir laiklik anlayışını kullanarak cumhuriyetin özgürlükçü yönünü bastırmaya kalkmak, halkın devlet eliyle adam edilmesine yönelik politikalar eleştiriye maruz kaldığında da, 'Rejim elden gidiyor' nidalarıyla (resmin tamamını görmesini yıllardır engelledikleri) halka kin ve nefret aşılayarak olan biteni karambole getirmeye çalışmak, içimizdeki Fransızların alışmak zorunda kaldığımız tavırları arasında.

Bütün bunlardan hareketle, Türkiye'nin laikleştiği ölçüde cumhuriyet olma özelliğini kaybettiği rahatlıkla söylenebilir.

LAİKLİK NEDİR, NE DEğİLDİR ?
Prof.Dr.Ahmet SALTIK
G i r i ş :
AKP Hükümeti’nin kimi yersiz uygulamaları ile Laiklik yapay olarak toplum gündemine taşınmak isteniyor. Oysa ülkemizin, evrensel tanımına uygun biçimde Laik rejimi benimsemesi ve Anayasasına değiştirilemez üstün hukuk kuralı olarak koymasından bu yana 60 yılı aşkın bir zaman geçti. Ulusumuz yaygın biçimde laik yaşam biçimini içselleştirdi. Zaten öteden beri Anadolu islamı,
özellikle Alevi-Bektaşi yorumuyla islamiyet laik nitelik kazanmıştı; güleryüzlüydü ve Tanrı’dan korkma yerine onu sevmeye dayalı bir hoşgörü kültürüyle bezenerek yorumlanmıştı. Çöl ya da vehabi katılığı asla söz konusu değildi. Üstelik 1789 Büyük Fransız Devrimi’ne ikincil olarak Fransa’da ortaya atılan “Laisite-laiklik” kavramı da henüz yoktu. Anadolu, kendi öz ekiniyle Çöl şeriatını bir tür evcilleştirmişti.

Cumhuriyet’le birlikte, Atatürk’ün kurduğu Türkiye Cumhuriyeti Devleti, demokratik, pek doğallıkla da laik olacaktı. Bu 2 olgu temelde birbirinden ayrı düşünülemezdi. Gerçekten de, Akşin’e göre;

“Atatürk Devrimi’nin Cumhuriyetle birlikte en önemli esaslarından biri laikliktir. Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır. Herhangi bir din, mezhep ya da tarikat devlet işlerine kesinlikle karışamaz, kendisi için bir ayrıcalık isteyemez. Devletin yasaları, uygulamaları bir dine ya da mezhebe göre olamaz. Devlet bütün din ve mezhepler karşısında tarafsız olacaktır. Öbür yönden, devlet de dine karışmamalıdır. Kural bu olmakla birlikte, devlet dine karışmak durumunda olabilir. Örneğin bir din ya da mezhep inananlarına insan kurban etmek ya da intihar etmek türünden şeyler yapmalarını buyuruyorsa, devletin bu tür uygulamayı önlemesi gerekir.” (Prof.Dr.Sina AKŞİN,
Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Cilt 2, 1997, Cumhuriyet Kitapları)

Ne var ki, Anayasamızın Başlangıç bölümünde ve metninde değiştirilmesi bile önerilemeyecek madde olarak düzenlenmesine karşın[1], kimi çevreler, Laik yaşam biçimine doğrudan ya da cepheden saldıramadıklarından, Demokratik Cumhuriyet’in temel güvencelerinden olan bu kurumu sulandırarak başkalaştırmak istemektedirler. Anayasanın ilgili maddeleri aşağıdadır :

“II. Cumhuriyetin nitelikleri

Madde 2.- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde,
insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”

“IV. Değiştirilemeyecek hükümler

Madde 4.- Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.”

Atatürk’ün Laiklik Anlayışı :
· “ İslâm dinini, asırlardan beri alışılageldiği veçhile bir siyaset vasıtası mevkiinden uzaklaştırmak
ve yüceltmek gerekli olduğu gerçeğini görüyoruz. Mukaddes ve tanrısal inançlarımızı ve vicdanî değerlerimizi, karanlık ve kararsız olan ve her türlü menfaat ve ihtiraslara görünüş sahnesi olan siyasiyattan ve siyasetin bütün kısımlarından bir an evvel ve kesin şekilde kurtarmak,
milletin dünyevî ve uhrevî saadetinin emrettiği bir zarurettir. Ancak bu suretle İslâm dininin yüksekliği belirir. ” 1924 (Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I. Cilt, syf. 318)
Atatürk’ün bu anlatımında çok netlikle vurgulandığı üzere, dinin siyasete alet edilerek inançlı insanların sömürülmesi ve çıkar sağlanması mutlaka engellenmelidir. Bunun biricik yolu ise laikliktir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında çok partili yaşama geçmek ister ve yakın arkadaşı Serbest Fırka Lideri Fethi Okyar’a şunları söyler :

· “Memnuniyetle görüyorum ki, lâik cumhuriyet esasında beraberiz. Zaten benim siyasî hayatta bir taraflı olarak daima aradığım ve arayacağım temel budur.” (1930, Atatürk’ün T.T.B. IV, syf. 544)

Mustafa Kemal Paşa, çok yakın dava arkadaşı Kılıç Ali’ye göre aşağıdaki gibi düşünmektedir :

· “ Din ve mezhep, herkesin vicdanına kalmış bir iştir. Hiçbir kimse hiçbir kimseyi ne bir din,
ne de mezhep kabulüne zorlayabilir.” (Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, 1955, syf. 57)

Atatürk’ün manevi kızı Prof. Afetinan’ın Mustafa Kemal Paşa’nın el yazmalarından bize ulaştırdığına göre;


· “ Türk ulusu, halk yönetimi olan cumhuriyetle yönetilir bir devlettir. Türk Devleti lâiktir.
Her erişkin dinini seçmekte serbesttir.” (Afetinan, M.K. Atatürk’ün El Yazıları, 1930, syf. 352)
· “ Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi dini yoktur. Devlet yönetiminde bütün yasalar, düzenlemeler bilimin çağdaş uygarlığa sağladığı temel ve biçimlere, dünya gereksinimlerine göre yapılır ve uygulanır. Din anlayışı vicdanî olduğundan, Cumhuriyet, din fikirlerini devlet ve dünya işlerinden ve siyasetten ayrı tutmayı (=LAİKLİğİ), ulusumuzun çağdaş ilerlemesinde başlıca başarı etkeni görür.“ 1930 (Afetinan, M.B. ve M.K. Atatürk’ün El Yazıları, 1930, syf. 56)
Ulus Egemenliğinin gerçekleşebilmesi için, yaşamın gerekleri ve toplumun gereksinimleri
dinsel kurallarla değil, us ve bilime, çağın gereklerine uygun biçimde karşılanmak durumundadır :


· “ Biz din işlerini millet ve devlet işleriyle karıştırmıyoruz. Millet ve devlet işlerinin Kâbe’si,
ulusal egemenliğin belirdiği Büyük Millet Meclisi’dir. Din işlerinin mihrabı ise insanların,
kişilerin vicdanlarıdır.” (Asaf İlbay, Tan gazetesi, 13.VII.1949)

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurtarıcısı ve kurucusu Yüce Atatürk, her fırsatta laiklik kavramını tanımlayarak hem konuya açıklık getirmiş hem de bu konudaki kararlılığını ısrarla vurgulamıştır :


· “Artık Türkiye, din ve şeriat oyunlarına sahne olmaktan çok yüksektir. Bu gibi oyuncular varsa, kendilerine başka taraflarda sahne arasınlar! Mazinin dalgınlıkları, paslı durgunlukları,
Türkiye halkının dimağından silinmiş olduğunda kuşku ve duraksamaya yer yoktur.
Eriştiğimiz mutlu durumdan bir adım geriye gitmek, kimsenin söz konusu etmeye bile
yetkili olmadığı kesin bir gerçektir.” (Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, cilt III, 1924, syf. 76)

Yine çok yakın silah ve dava arkadaşı Kılıç Ali’nin birinci elden aktardıklarına göre;
· “ Dinden maddî çıkar sağlayanlar, iğrenç kimselerdir. İşte biz, bu duruma karşıyız ve buna
izin vermiyoruz. Bu gibi din ticareti yapan insanlar, saf ve masum halkımızı aldatmışlardır.
Bizim ve sizlerin asıl mücadele edeceğimiz ve ettiğimiz bu kimselerdir.”
(1930, Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, 1955, syf.. 116)
Bilindiği gibi henüz Cumhuriyet ilan edilmeden hatta Kurtuluş Savaşı sonlandırılmadan 1. TBMM’nin 1921’de benimsediği ilk Anayasa, olağanüstü koşullar yüzünden, Devletin dinini İslam olarak tanımlıyordu. Gerçekte Atatürk’ün kafasında yer alanları kendi sözlerinden Söylev’de öğrenmekteyiz :
· “ Cumhuriyetin ilânından sonra da, yeni Anayasa yapılırken, lâik hükümet deyiminden dinsizlik anlamı çıkarmaya eğilimli ve vesileci olanlara fırsat vermemek amacıyla, kanunun yasanın 2. maddesini anlamsız kılan bir tabirin girişine müsamaha olunmuştur. Anayasanın, gerek 2. ve gerek 26. maddelerinde, gereksiz görünen ve yeni Türkiye Devleti’nin ve Cumhuriyet yönetimimizin çağdaş karakteriyle uyuşmayan deyimler, devrim ve cumhuriyetin o zaman için sakınca görmediği ödünlerdir. Ulus, Anayasamızdan, bu fazlalıkları ilk uygun zamanda kaldırmalıdır.”
1927 (Söylev, cilt II, syf. 714-17)

Laikliği Atatürk mü uydurdu ?
Büyük Atatürk’ün söz konusu değerlendirmeleri tümüyle bilimsel ve gerçekçidir.
Nitekim ünlü sosyolog Ernest Renan’ın LAİKLİK tanımı aşağıdadır :

· “L a i k l i k; dinler arasında devletin yalnızlığıdır.”

Ayrıca Anayasa Mahkememiz de bu kavramı yetkinlikle ve benzer içerikte tanımlamıştır.

Anayasa Mahkemesi’nin LAİKLİK tanımı :

· “Laiklik; egemenliğe, demokrasi ile özgürlüğe ve bilgi bileşimine dayanan toplumsal bir atılım, siyasal, sosyal ve kültürel yaşamın çağdaş düzenleyicisidir. Laik düzende din, siyasallaşmadan kurtarılır, yönetim aracı olmaktan çıkarılır, gerçek saygın yerinde tutularak kişilerin vicdanlarına bırakılır. Böylece siyasal yaşamın dayanağı bilim ve hukuk olur.”

Dolayısıyla çok net bir biçimde denebilir ki, LAİKLİK TOPLUMSAL BARIŞTIR !


Demek ki, laiklik yurttaşların inançlarının en sağlam güvencesidir. İnanç özgürlüğü devletçe sağlanmaktadır. Herkes inancında ve ibadetinde serbesttir. Laikliği, resmi politikası dinsizlik olan rejimlerden kesinlikle ayırmak gerekir. Böylesi rejimlerde devlet dine karşıdır. Vatandaşın dinsiz olarak yetişmesi için gerekli her türlü önlemi alır. Atatürkçü laiklikte ise, devlet işlerine karıştırılmaması koşulu ile tam bir din ve inanç özgürlüğü vardır.

Laiklik sömürüsü ve AKP Hükümeti :
Başbakan Sn. Erdoğan’ın çarpıttığı gibi Laiklik sınırsız bir din ve inanç özgürlüğü değildir.
Tüm özgürlüklerin doğal sınırları vardır. Bu sınır, başkalarına ve topluma zarar vermemek ilkesine dayalıdır. Dolayısıyla Devlet gereğinde din adına kişilere ve topluma dayatılan bireylerin ve kamunun açıkça zararına olan akıl ve bilim dışı olgulara müdahale hakkına sahiptir. Örn. geçtiğimiz yıllarda ABD’de David Koresh tarikatının üyelerinin toplu özekıyımlarına (intihar) hükümet zor kullanarak müdahale etmiş ve bu eylemi laik hukuka tümüyle uygun görülmüştür.

Somut örnek olarak İmam Hatip Liseleri konusu gündemdedir. Bu liselerden, Necmettin Erbakan’ın övünerek itiraf ettiğine göre;
· ” İmam Hatip Liselerinde 27 yılda 1 300 000 inançlı mücahit yetiştirilmiştir.”
Büyük Atatürk’ün uyarılarının ne denli yerli yerinde olduğu, yaşanarak bir kez daha deneylenmiştir.
· “ Dinden maddî çıkar sağlayanlar, iğrenç kimselerdir. İşte biz, bu duruma karşıyız ve buna
izin vermiyoruz. Bu gibi din ticareti yapan insanlar, saf ve masum halkımızı aldatmışlardır.
Bizim ve sizlerin asıl mücadele edeceğimiz ve ettiğimiz bu kimselerdir.”
(1930, Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, 1955, syf.. 116)
S o n u ç :

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, nüfusunun % 95’inden çoğunun inanç sahibi Müslüman olduğu gerçeğinin ayırdındadır. Müslümanların inanç ve ibadet hizmetlerini bile Devlet yükümlenmiştir.
Din eğitim ve öğretimi yapan kurumlar açılmış; buralarda Atatürkçü, aydın, akılcı, laik din adamları yetiştirilmesine çaba gösterilmiştir. Anadolu'da, hiçbir dönemde Cumhuriyet dönemindeki sayıda
cami yapılmamıştır. Cumhuriyet’in başında birkaç bin dolayındaki cami sayısı 75 bini geçmiştir.
Öyle ki, her 8 saatte 1 cami bitirilir olmuştur. Nüfus artışının çok üzerinde bir hızla cami inşaatı gündemdedir. 1-2 yıl öncesine dek, okulların bile faturaları ödenmediğinde kesilirken,
camilere kamu kaynaklarından sürekli biçimde elektrik ve su sağlanması sürdürülebilmiştir!
· Bu tür girişimlerle rejim hızla dinselleştirilerek demokratik-laik cumhuriyetin içinin boşaltılması çabaları sürdürülmüştür.
Fakat, Türk ulusu ve Devleti varlığını ancak inanç özgürlüğü içinde, çağın kaçınılmaz gereği olan
us (akıl) ve bilim yolunda, güleryüzlü bir laikliği benimseyerek sürdürebilir. Geriye dönüş olanaklı değildir. Böyle bir tutum zamana ayak uyduramamak, çağın dışında kalmak olur.

Laiklik konusuna son vermeden önce, kimilerince ileri sürülen
“devlet laik olur, insan ya da Müslüman laik olmaz” tuzağı üzerinde durulmalıdır :

Bu yanlıştır ve çarpıtmadır. Laikliği kabul eden insan laiktir, aynı zamanda Müslüman da olabilir veya başka bir dine inanabilir. Türk Devrimi sayesinde Türkiye’de günümüzde milyonlarca laik Müslüman,
yani laikliği kabul etmiş Müslüman vardır. Çok açıktır ki, laik Müslümanların pek çoğu tapınmalarını (ibadetlerini) eksiksiz yerine getirebilen insanlardır.

Aydınlanma Devrimi yayılıp kökleştikçe, laiklik kavramının daha da benimsenmesi ve iyice yaşama geçirilmesi doğaldır. Türkiye’nin dünyanın gelişmiş uygar ülkeleri arasına girmesi de buna bağlıdır. Yeryüzünde büyük bir coğrafyaya yayılmış olan İslamiyet’te de öbür dünya dinleri gibi pek çok mezhep ve tarikat vardır. Bu insanlar kendilerini Müslüman olarak tanımlamaktadır fakat özellikleri farklı olabilmektedir. Bu ayrımlar yüzünden, dinlerin mezhep yorumları oluşmuştur. Her mezhebin,
öbür mezhepleri Müslüman kabul etmesi, onları hoş görmesi, barış ve kardeşliğin, İslamiyet’in bütünselliğinin gereğidir. Dolayısıyla Laik Müslümanlık da öbür mezhepler gibi dışlanmamalıdır.

Akşin’e göre; “Çok karılılığı kabul etmiyorsun, faizi, laikliği kabul ediyorsun, sen müslüman değilsin!” demek bölücülüktür. Ayrıca İslamiyet’i şeriata, dolayısıyla Ortaçağa bağladığı için İslamiyet’in çağdaş toplumlara da yayılmasına engel olan, İslamiyet yararına olmayan bir tutumdur. Hıristiyan misyonerleri de Müslümanları Hıristiyan yapmak için aynı mantığı kullanıyorlar. “Çok karılılığı reddediyorsun,
o halde müslüman değilsin.. Gel seni Hıristiyan yapalım..” diyorlar.
(Prof.Dr.Sina AKŞİN, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Cilt 2, 1997, Cumhuriyet Kitapları)

Yazımızı Yüce Atatürk’ün kararlı uyarısı ile bağlayalım ve bir kez daha açıklıkla vurgulayalım ki;

· LAİKLİK TOPLUMSAL BARIŞTIR !


· “ Cumhuriyetimiz, öyle sanıldığı gibi zayıf değildir. Cumhuriyet bedava da kazanılmış değildir.
Bunu elde etmek için çok kan döktük. Her tarafta kırmızı kanımızı akıttık. Gereğinde kurumlarımızı savunmak için gerekeni yapmaya hazırız.” (1923, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, cilt III, syf. 71)

LAİKLİK NEDİR, NE DEğİLDİR ?
Prof.Dr.Ahmet SALTIK
G i r i ş :
AKP Hükümeti’nin kimi yersiz uygulamaları ile Laiklik yapay olarak toplum gündemine taşınmak isteniyor. Oysa ülkemizin, evrensel tanımına uygun biçimde Laik rejimi benimsemesi ve Anayasasına değiştirilemez üstün hukuk kuralı olarak koymasından bu yana 60 yılı aşkın bir zaman geçti. Ulusumuz yaygın biçimde laik yaşam biçimini içselleştirdi. Zaten öteden beri Anadolu islamı,
özellikle Alevi-Bektaşi yorumuyla islamiyet laik nitelik kazanmıştı; güleryüzlüydü ve Tanrı’dan korkma yerine onu sevmeye dayalı bir hoşgörü kültürüyle bezenerek yorumlanmıştı. Çöl ya da vehabi katılığı asla söz konusu değildi. Üstelik 1789 Büyük Fransız Devrimi’ne ikincil olarak Fransa’da ortaya atılan “Laisite-laiklik” kavramı da henüz yoktu. Anadolu, kendi öz ekiniyle Çöl şeriatını bir tür evcilleştirmişti.

Cumhuriyet’le birlikte, Atatürk’ün kurduğu Türkiye Cumhuriyeti Devleti, demokratik, pek doğallıkla da laik olacaktı. Bu 2 olgu temelde birbirinden ayrı düşünülemezdi. Gerçekten de, Akşin’e göre;

“Atatürk Devrimi’nin Cumhuriyetle birlikte en önemli esaslarından biri laikliktir. Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır. Herhangi bir din, mezhep ya da tarikat devlet işlerine kesinlikle karışamaz, kendisi için bir ayrıcalık isteyemez. Devletin yasaları, uygulamaları bir dine ya da mezhebe göre olamaz. Devlet bütün din ve mezhepler karşısında tarafsız olacaktır. Öbür yönden, devlet de dine karışmamalıdır. Kural bu olmakla birlikte, devlet dine karışmak durumunda olabilir. Örneğin bir din ya da mezhep inananlarına insan kurban etmek ya da intihar etmek türünden şeyler yapmalarını buyuruyorsa, devletin bu tür uygulamayı önlemesi gerekir.” (Prof.Dr.Sina AKŞİN,
Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Cilt 2, 1997, Cumhuriyet Kitapları)

Ne var ki, Anayasamızın Başlangıç bölümünde ve metninde değiştirilmesi bile önerilemeyecek madde olarak düzenlenmesine karşın[1], kimi çevreler, Laik yaşam biçimine doğrudan ya da cepheden saldıramadıklarından, Demokratik Cumhuriyet’in temel güvencelerinden olan bu kurumu sulandırarak başkalaştırmak istemektedirler. Anayasanın ilgili maddeleri aşağıdadır :

“II. Cumhuriyetin nitelikleri

Madde 2.- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde,
insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”

“IV. Değiştirilemeyecek hükümler

Madde 4.- Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.”

Atatürk’ün Laiklik Anlayışı :
· “ İslâm dinini, asırlardan beri alışılageldiği veçhile bir siyaset vasıtası mevkiinden uzaklaştırmak
ve yüceltmek gerekli olduğu gerçeğini görüyoruz. Mukaddes ve tanrısal inançlarımızı ve vicdanî değerlerimizi, karanlık ve kararsız olan ve her türlü menfaat ve ihtiraslara görünüş sahnesi olan siyasiyattan ve siyasetin bütün kısımlarından bir an evvel ve kesin şekilde kurtarmak,
milletin dünyevî ve uhrevî saadetinin emrettiği bir zarurettir. Ancak bu suretle İslâm dininin yüksekliği belirir. ” 1924 (Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I. Cilt, syf. 318)
Atatürk’ün bu anlatımında çok netlikle vurgulandığı üzere, dinin siyasete alet edilerek inançlı insanların sömürülmesi ve çıkar sağlanması mutlaka engellenmelidir. Bunun biricik yolu ise laikliktir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında çok partili yaşama geçmek ister ve yakın arkadaşı Serbest Fırka Lideri Fethi Okyar’a şunları söyler :

· “Memnuniyetle görüyorum ki, lâik cumhuriyet esasında beraberiz. Zaten benim siyasî hayatta bir taraflı olarak daima aradığım ve arayacağım temel budur.” (1930, Atatürk’ün T.T.B. IV, syf. 544)

Mustafa Kemal Paşa, çok yakın dava arkadaşı Kılıç Ali’ye göre aşağıdaki gibi düşünmektedir :

· “ Din ve mezhep, herkesin vicdanına kalmış bir iştir. Hiçbir kimse hiçbir kimseyi ne bir din,
ne de mezhep kabulüne zorlayabilir.” (Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, 1955, syf. 57)

Atatürk’ün manevi kızı Prof. Afetinan’ın Mustafa Kemal Paşa’nın el yazmalarından bize ulaştırdığına göre;


· “ Türk ulusu, halk yönetimi olan cumhuriyetle yönetilir bir devlettir. Türk Devleti lâiktir.
Her erişkin dinini seçmekte serbesttir.” (Afetinan, M.K. Atatürk’ün El Yazıları, 1930, syf. 352)
· “ Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi dini yoktur. Devlet yönetiminde bütün yasalar, düzenlemeler bilimin çağdaş uygarlığa sağladığı temel ve biçimlere, dünya gereksinimlerine göre yapılır ve uygulanır. Din anlayışı vicdanî olduğundan, Cumhuriyet, din fikirlerini devlet ve dünya işlerinden ve siyasetten ayrı tutmayı (=LAİKLİğİ), ulusumuzun çağdaş ilerlemesinde başlıca başarı etkeni görür.“ 1930 (Afetinan, M.B. ve M.K. Atatürk’ün El Yazıları, 1930, syf. 56)
Ulus Egemenliğinin gerçekleşebilmesi için, yaşamın gerekleri ve toplumun gereksinimleri
dinsel kurallarla değil, us ve bilime, çağın gereklerine uygun biçimde karşılanmak durumundadır :


· “ Biz din işlerini millet ve devlet işleriyle karıştırmıyoruz. Millet ve devlet işlerinin Kâbe’si,
ulusal egemenliğin belirdiği Büyük Millet Meclisi’dir. Din işlerinin mihrabı ise insanların,
kişilerin vicdanlarıdır.” (Asaf İlbay, Tan gazetesi, 13.VII.1949)

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurtarıcısı ve kurucusu Yüce Atatürk, her fırsatta laiklik kavramını tanımlayarak hem konuya açıklık getirmiş hem de bu konudaki kararlılığını ısrarla vurgulamıştır :


· “Artık Türkiye, din ve şeriat oyunlarına sahne olmaktan çok yüksektir. Bu gibi oyuncular varsa, kendilerine başka taraflarda sahne arasınlar! Mazinin dalgınlıkları, paslı durgunlukları,
Türkiye halkının dimağından silinmiş olduğunda kuşku ve duraksamaya yer yoktur.
Eriştiğimiz mutlu durumdan bir adım geriye gitmek, kimsenin söz konusu etmeye bile
yetkili olmadığı kesin bir gerçektir.” (Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, cilt III, 1924, syf. 76)

Yine çok yakın silah ve dava arkadaşı Kılıç Ali’nin birinci elden aktardıklarına göre;
· “ Dinden maddî çıkar sağlayanlar, iğrenç kimselerdir. İşte biz, bu duruma karşıyız ve buna
izin vermiyoruz. Bu gibi din ticareti yapan insanlar, saf ve masum halkımızı aldatmışlardır.
Bizim ve sizlerin asıl mücadele edeceğimiz ve ettiğimiz bu kimselerdir.”
(1930, Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, 1955, syf.. 116)
Bilindiği gibi henüz Cumhuriyet ilan edilmeden hatta Kurtuluş Savaşı sonlandırılmadan 1. TBMM’nin 1921’de benimsediği ilk Anayasa, olağanüstü koşullar yüzünden, Devletin dinini İslam olarak tanımlıyordu. Gerçekte Atatürk’ün kafasında yer alanları kendi sözlerinden Söylev’de öğrenmekteyiz :
· “ Cumhuriyetin ilânından sonra da, yeni Anayasa yapılırken, lâik hükümet deyiminden dinsizlik anlamı çıkarmaya eğilimli ve vesileci olanlara fırsat vermemek amacıyla, kanunun yasanın 2. maddesini anlamsız kılan bir tabirin girişine müsamaha olunmuştur. Anayasanın, gerek 2. ve gerek 26. maddelerinde, gereksiz görünen ve yeni Türkiye Devleti’nin ve Cumhuriyet yönetimimizin çağdaş karakteriyle uyuşmayan deyimler, devrim ve cumhuriyetin o zaman için sakınca görmediği ödünlerdir. Ulus, Anayasamızdan, bu fazlalıkları ilk uygun zamanda kaldırmalıdır.”
1927 (Söylev, cilt II, syf. 714-17)

Laikliği Atatürk mü uydurdu ?
Büyük Atatürk’ün söz konusu değerlendirmeleri tümüyle bilimsel ve gerçekçidir.
Nitekim ünlü sosyolog Ernest Renan’ın LAİKLİK tanımı aşağıdadır :

· “L a i k l i k; dinler arasında devletin yalnızlığıdır.”

Ayrıca Anayasa Mahkememiz de bu kavramı yetkinlikle ve benzer içerikte tanımlamıştır.

Anayasa Mahkemesi’nin LAİKLİK tanımı :

· “Laiklik; egemenliğe, demokrasi ile özgürlüğe ve bilgi bileşimine dayanan toplumsal bir atılım, siyasal, sosyal ve kültürel yaşamın çağdaş düzenleyicisidir. Laik düzende din, siyasallaşmadan kurtarılır, yönetim aracı olmaktan çıkarılır, gerçek saygın yerinde tutularak kişilerin vicdanlarına bırakılır. Böylece siyasal yaşamın dayanağı bilim ve hukuk olur.”

Dolayısıyla çok net bir biçimde denebilir ki, LAİKLİK TOPLUMSAL BARIŞTIR !


Demek ki, laiklik yurttaşların inançlarının en sağlam güvencesidir. İnanç özgürlüğü devletçe sağlanmaktadır. Herkes inancında ve ibadetinde serbesttir. Laikliği, resmi politikası dinsizlik olan rejimlerden kesinlikle ayırmak gerekir. Böylesi rejimlerde devlet dine karşıdır. Vatandaşın dinsiz olarak yetişmesi için gerekli her türlü önlemi alır. Atatürkçü laiklikte ise, devlet işlerine karıştırılmaması koşulu ile tam bir din ve inanç özgürlüğü vardır.

Laiklik sömürüsü ve AKP Hükümeti :
Başbakan Sn. Erdoğan’ın çarpıttığı gibi Laiklik sınırsız bir din ve inanç özgürlüğü değildir.
Tüm özgürlüklerin doğal sınırları vardır. Bu sınır, başkalarına ve topluma zarar vermemek ilkesine dayalıdır. Dolayısıyla Devlet gereğinde din adına kişilere ve topluma dayatılan bireylerin ve kamunun açıkça zararına olan akıl ve bilim dışı olgulara müdahale hakkına sahiptir. Örn. geçtiğimiz yıllarda ABD’de David Koresh tarikatının üyelerinin toplu özekıyımlarına (intihar) hükümet zor kullanarak müdahale etmiş ve bu eylemi laik hukuka tümüyle uygun görülmüştür.

Somut örnek olarak İmam Hatip Liseleri konusu gündemdedir. Bu liselerden, Necmettin Erbakan’ın övünerek itiraf ettiğine göre;
· ” İmam Hatip Liselerinde 27 yılda 1 300 000 inançlı mücahit yetiştirilmiştir.”
Büyük Atatürk’ün uyarılarının ne denli yerli yerinde olduğu, yaşanarak bir kez daha deneylenmiştir.
· “ Dinden maddî çıkar sağlayanlar, iğrenç kimselerdir. İşte biz, bu duruma karşıyız ve buna
izin vermiyoruz. Bu gibi din ticareti yapan insanlar, saf ve masum halkımızı aldatmışlardır.
Bizim ve sizlerin asıl mücadele edeceğimiz ve ettiğimiz bu kimselerdir.”
(1930, Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, 1955, syf.. 116)
S o n u ç :

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, nüfusunun % 95’inden çoğunun inanç sahibi Müslüman olduğu gerçeğinin ayırdındadır. Müslümanların inanç ve ibadet hizmetlerini bile Devlet yükümlenmiştir.
Din eğitim ve öğretimi yapan kurumlar açılmış; buralarda Atatürkçü, aydın, akılcı, laik din adamları yetiştirilmesine çaba gösterilmiştir. Anadolu'da, hiçbir dönemde Cumhuriyet dönemindeki sayıda
cami yapılmamıştır. Cumhuriyet’in başında birkaç bin dolayındaki cami sayısı 75 bini geçmiştir.
Öyle ki, her 8 saatte 1 cami bitirilir olmuştur. Nüfus artışının çok üzerinde bir hızla cami inşaatı gündemdedir. 1-2 yıl öncesine dek, okulların bile faturaları ödenmediğinde kesilirken,
camilere kamu kaynaklarından sürekli biçimde elektrik ve su sağlanması sürdürülebilmiştir!
· Bu tür girişimlerle rejim hızla dinselleştirilerek demokratik-laik cumhuriyetin içinin boşaltılması çabaları sürdürülmüştür.
Fakat, Türk ulusu ve Devleti varlığını ancak inanç özgürlüğü içinde, çağın kaçınılmaz gereği olan
us (akıl) ve bilim yolunda, güleryüzlü bir laikliği benimseyerek sürdürebilir. Geriye dönüş olanaklı değildir. Böyle bir tutum zamana ayak uyduramamak, çağın dışında kalmak olur.

Laiklik konusuna son vermeden önce, kimilerince ileri sürülen
“devlet laik olur, insan ya da Müslüman laik olmaz” tuzağı üzerinde durulmalıdır :

Bu yanlıştır ve çarpıtmadır. Laikliği kabul eden insan laiktir, aynı zamanda Müslüman da olabilir veya başka bir dine inanabilir. Türk Devrimi sayesinde Türkiye’de günümüzde milyonlarca laik Müslüman,
yani laikliği kabul etmiş Müslüman vardır. Çok açıktır ki, laik Müslümanların pek çoğu tapınmalarını (ibadetlerini) eksiksiz yerine getirebilen insanlardır.

Aydınlanma Devrimi yayılıp kökleştikçe, laiklik kavramının daha da benimsenmesi ve iyice yaşama geçirilmesi doğaldır. Türkiye’nin dünyanın gelişmiş uygar ülkeleri arasına girmesi de buna bağlıdır. Yeryüzünde büyük bir coğrafyaya yayılmış olan İslamiyet’te de öbür dünya dinleri gibi pek çok mezhep ve tarikat vardır. Bu insanlar kendilerini Müslüman olarak tanımlamaktadır fakat özellikleri farklı olabilmektedir. Bu ayrımlar yüzünden, dinlerin mezhep yorumları oluşmuştur. Her mezhebin,
öbür mezhepleri Müslüman kabul etmesi, onları hoş görmesi, barış ve kardeşliğin, İslamiyet’in bütünselliğinin gereğidir. Dolayısıyla Laik Müslümanlık da öbür mezhepler gibi dışlanmamalıdır.

Akşin’e göre; “Çok karılılığı kabul etmiyorsun, faizi, laikliği kabul ediyorsun, sen müslüman değilsin!” demek bölücülüktür. Ayrıca İslamiyet’i şeriata, dolayısıyla Ortaçağa bağladığı için İslamiyet’in çağdaş toplumlara da yayılmasına engel olan, İslamiyet yararına olmayan bir tutumdur. Hıristiyan misyonerleri de Müslümanları Hıristiyan yapmak için aynı mantığı kullanıyorlar. “Çok karılılığı reddediyorsun,
o halde müslüman değilsin.. Gel seni Hıristiyan yapalım..” diyorlar.
(Prof.Dr.Sina AKŞİN, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Cilt 2, 1997, Cumhuriyet Kitapları)

Yazımızı Yüce Atatürk’ün kararlı uyarısı ile bağlayalım ve bir kez daha açıklıkla vurgulayalım ki;

· LAİKLİK TOPLUMSAL BARIŞTIR !


· “ Cumhuriyetimiz, öyle sanıldığı gibi zayıf değildir. Cumhuriyet bedava da kazanılmış değildir.
Bunu elde etmek için çok kan döktük. Her tarafta kırmızı kanımızı akıttık. Gereğinde kurumlarımızı savunmak için gerekeni yapmaya hazırız.” (1923, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, cilt III, syf. 71)

Abdulhamid hanın tahttan ayrılışının 100. yılını 31 martta geri bıraktık . Ve Son 100 yılın en büyük Lideri artık Recep Tayyip Erdoğan dır..

Reis önde..
Ama oy kullanmak için üyelik istiyor sanırım..