Özgür Çağrı
10-19-2009, 23:26
http://www.edebiyatogretmeni.net/colombe100d.gifTANZİMAT EDEBİYATIhttp://www.edebiyatogretmeni.net/colombe100g.gif
BATI ETKİSİNDE TÜRK EDEBİYATI
1850 yıllarından günümüze kadar sürer. Amacı, metod bakımından Batılı, öz ve ruh bakımından milli bir edebiyat yaratmaktır. Türk toplumundaki esaslı değişmeleri , fikir ve yenilik hareketlerini yansıtır. Üç döneme ayrılır. :
1.Tanzimat Edebiyatı :1860’ta tercüman-ı ahval gazete (http://www.gazetesaati.net/)sinin yayımlanmasıyla başlar, 1896’ya kadar sürer. Sarsıntılar geçiren Osmanlı İmp.u durumunu kurtarmak için, ordudan başlayarak ıslahat ve devrim hareketlerine girişiyordu . 3. Selim , 2. Mahmut , Abdülmecit dönemleri böyle geçmiştir.
Bu ortamda Batıcı ve yenilikçi olan şair ve yazarlar (http://www.edebiyatogretmeni.net/yazarlar.htm), sanatlarını toplum için kullandılar. Fransız kültürüyle kültürüyle yetişmiş ,romantik ve ülkücüydüler. Divan şiiri (http://www.edebiyatogretmeni.net/divan_edebiyati.htm)ni yıkmaya çalıştılar. Çok yönlüydüler: şair,romancı,tiyatro (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro.htm) yazarı...vb. Sanattan çok,fikir ve ülkü peşindedirler; zulme,haksızlığa karşı savaş açarlar. Vatan ,millet,hürriyet,adalet,meşrutiyet kavramlarını heyecanla savunurlar. Daha geniş kitlelere seslenebilmek için ,dilde sadelik yanlısıdırlar. Hemen hepsi politikacı ve mücadele adamıdırlar. Tanzimat ikinci döneminde realizmin etkisi görülür. Şiir (http://www.edebiyatogretmeni.net/siirler.htm)de konu birliğini sağladılar. Aruz (http://www.edebiyatogretmeni.net/aruz_vezni.htm)la yazdılar. Düzyazı dilini şiire uyguladılar. Roman (http://www.edebiyatogretmeni.net/romanlar.htm),hikaye (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm), makale (http://www.edebiyatogretmeni.net/makaleler.htm) gibi türler,edebiyatımıza bu dönemde girdi. İlk tanzimatçılar ,Divan şiirinin nazım biçimlerini kullandılar.
TANZİMAT DÖNEMİ SANATÇILARI:
ŞİNASİ (http://www.edebiyatogretmeni.net/sinasi.htm) (1826-1871): 1860’TA Tercüman-ı Ahval gazete (http://www.gazetesaati.net/)sini çıkararak yeni bir edebiyatın önderi olan Şinasi, orta yetenekte bir şair olarak kabul edilir. Toplum için sanat anlayışını benimseyen sanatçı, dilin süs ve özentiden kurtulup sadeleşmesi için çalışmıştır. Basılan ilk tiyatro eseri (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro_metinleri.htm)ni yazan sanatçı, aynı zamanda edebiyatımızda hak, adalet, eşitlik, özgürlük gibi kavramları kullanan ilk kişidir. Edebiyatımızda akılcılığın ilk önderi sayılan Şinasi, noktalama işaretleri (http://www.edebiyatogretmeni.net/noktalama_isaretleri.htm)ni edebiyat (http://www.edebiyatogretmeni.net/)ımıza kazandıran bir sanatçıdır.
Eserleri:
Şair Evlenmesi (tiyatro), Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler (http://www.edebiyatogretmeni.net/siirler.htm)), Müntehabat-ı Eşar (şiir), Durub-ı Emsal-i Osmaniye (atasözleri (http://www.edebiyatogretmeni.net/atasozleri.htm)).
NAMIK KEMAL (1840-1888): İlk şiirlerini Divan şiirinin etkisiyle yazan sanatçı Şinasi’yle tanıştıktan sonra edebiyatın Batılılaşması gerektiğine inanır ve sonuna kadar da bu düşünceyi savunur. Daha çok hak, adalet, vatan, ahlak gibi temaları işler. İçerik olarak tamamen yeni olan şiirlerinde biçimsel olarak Divan edebiyatı (http://www.edebiyatogretmeni.net/divan_edebiyati.htm)na bağlılık görülür. Hece ölçüsüyle denemeler (http://www.edebiyatogretmeni.net/denemeler.htm) yapmasına rağmen aruzu kullanmıştır. Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak kabul eden sanatçı, bu türde romantik dramların etkisindedir. Tiyatro eserlerinde teknik yönden yetersiz olan sanatçı kimi kez günlük (http://www.edebiyatogretmeni.net/gunluk.htm) konuşma dilini kullanır, kimi kez de süslü bir anlatıma başvurur. Romanlar (http://www.edebiyatogretmeni.net/roman_ozetleri.htm)ında Batılı tekniğe uyma çabasındadır. Ancak tekniği sağlam değildir. Kahramanları romantizmin etkisiyle iyiler ve kötüler olmak üzere ayrılmıştır. Konuşma yerlerinde dil nispeten yalınken, betimlemelerde “sanatkârane”dir. Aynı zamanda gazeteci olan Namık Kemal (http://www.edebiyatogretmeni.net/namik_kemal.htm) mücadeleci bir kişiliğe sahiptir.
Eserleri:
Romanları: İntibah (http://www.edebiyatogretmeni.net/intibah.htm), Cezmi
Oyunları: Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin Harzemşah, Karabela
Eleştirileri: Tahrib-i Harâbât. Takip
ZİYA PAŞA (1825-1880): Şiirler (http://www.edebiyatogretmeni.net/siirler.htm)i içerik ve biçim açısından Divan edebiyatının özelliklerine uygunluk gösterir. Ancak hak, adalet, kanun gibi kavramları Ziya Paşa (http://www.edebiyatogretmeni.net/ziya_pasa.htm) da kullanmıştır. Batılılaşmada şiirlerinden çok düşünceleriyle önem taşır. Hece ölçüsüyle de denemeler (http://www.edebiyatogretmeni.net/denemeler.htm) yapmıştır. En ünlü eseri “Terkib-i Bent”idir.
“Harâbât” adlı Divan şiiri antolojisinin önsözündeki düşünceleri nedeniyle Namık Kemal’in eleştirilerine hedef olmuştur.
AHMET MİTHAT (1844-1912): Batılı roman ve hikaye (http://www.edebiyatogretmeni.net/romanlar.htm) tekniğiyle Türk halk hikayeler (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm)ini uzlaştırmaya çalışan Ahmet Mithat Efendi (http://www.edebiyatogretmeni.net/ahmet_mithat.htm) halka seslenmeyi ve eserlerinde halkı eğitmeyi amaçlamıştır. Bu nedenle sık sık olayların akışını keserek okuyucuya seslenmiştir. Teknik bir kaygı gütmeyen sanatçı, dönemin en çok okunan yazarıdır. Halka okuma alışkanlığı kazandırma konusundaki başarısı herkesçe kabul edilir. Genel olarak romantizmin etkisindeki sanatçı hemen her türde eser vermiştir. Halka seslenmeyi amaçladığı için de nispeten daha sade ve yalın bir dil kullanmıştır.
Kırktan fazla romanı, pek çok öykü (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm)sü ve tiyatro eseri (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro_metinleri.htm) olan sanatçının önemli eserleri şunlardır:
Romanları: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Bey’le Rakım Efendi, Yeryüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında.....
Öyküleri: Yeniçeriler, Letaif-i Rivayât (seri hikayeler).....
Oyunları: Çerkez Özdenler, Çengi....
AHMET VEFİK PAŞA : Ahmet Vefik Paşa (http://www.edebiyatogretmeni.net/ahmet_vefik_pasa.htm) Milliyetçilik ve Türkçülük akımlarının ilk büyük temsilicisidir. Moliere (http://www.edebiyatogretmeni.net/moliere.htm) komedilerinden yaptığı 16 çeviri ve uyarlamayla, Türk tiyatrosu (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro.htm)na önemli hizmetler etti.
Eserleri: Lehçe-i Osmani, Şecere-i Türk, Moliere’den Zor Nikah, Meraki, Azarya, Zoraki Takip.
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914): “Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir” ve “şiir ahlakla hizmet etmek zorunda değildir” düşüncesinde olan sanatçı daha çok aşk (http://www.edebiyatogretmeni.net/ask_mesajlari.htm) ve doğa konularını işler. Şiirlerinde romantizmin etkisinde olan Recaizade Mahmut Ekrem (http://www.edebiyatogretmeni.net/recaizade_mahmut_ekrem.htm), yanlış batılılaşmayı ele aldığı “Araba Sevdası (http://www.edebiyatogretmeni.net/araba_sevdasi.htm)” adlı romanında realist bir tutum izlemeye çalışır. Sanatçının eski edebiyat taraftarlarıyla olan tartışmaları ünlüdür. Servet-i Fünun (http://www.edebiyatogretmeni.net/serveti_funun_edebiyati.htm)cuları bir araya toplayarak Servet-i Fünun hareketine önderlik etmiştir. Sanat için sanat anlayışına bağlı olan sanatçının dili yabancı sözcük ve tamlamalarla doludur.
Eserleri:
Şiirleri: Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebab,Zemzeme (I, II, III)
Oyunları: Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat, Afife Anjelik
Hikayeleri:Muhsin Bey, Şemsâ
Roman: Araba Sevdası (http://www.edebiyatogretmeni.net/araba_sevdasi.htm)
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1892-1937): Edebiyatımızda “şair-i azam” olarak adlandırılan sanatçı eskiyi yıkan ihtilalci kişiliğiyle tanınmıştır. Sanat için sanat görüşünde olan Hamit, romantizmin etksindedir ve en çok ölüm konusunu işler.
Oyunlar (http://www.edebiyatogretmeni.net/oyunlar.htm)ında tekniğe önem vermeyen sanatçı, bunları okumak için yazdığını söyler. Bunların bir kısmı manzum, bir kısmı düzyazıdır. Tiyatro (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro.htm)da konunun yaban (http://www.edebiyatogretmeni.net/yaban.htm)cı toplumlardan alınması gerektiğini savunur.
Edebiyatımızda “tezat (http://www.edebiyatogretmeni.net/soz_sanatlari_1.htm)lar şairi” olarak da anılan sanatçının önemli eserleri şunlardır:
Şiirleri: Sahrai Belde veya Divaneliklerim, Makber, Ölü, Hacle, Garam, Validem, İlhamı Vatan.....
Oyunları: Macera-yı Aşk, Sabr ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Tarık, Zeynep, Finten, İlhan, Turhan, Hakan (Ayrıca hece ölçüsüyle ve manzum olarak yazdığı iki oyunu da vardır: Nesteren ve Liberte)
SAMİPAŞAZADE SEZAİ (http://www.edebiyatogretmeni.net/sami_pasazade_sezai.htm) (1860-1936): Gerçekçi bir yaklaşımla yazdığı “Sergüzeşt (http://www.edebiyatogretmeni.net/serguzest.htm)” adlı romanıyla tanınır.
Öyküler (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm)ini “Küçük Şeyler” adlı kitapta toplamıştır.
NABİZADE NAZIM (1862-1893): Realist-natüralist bir anlayışı benimseyen sanatçının iki önemşi romanı “Kara Bibik” ve “Zehra”dır.
BATI ETKİSİNDE TÜRK EDEBİYATI
1850 yıllarından günümüze kadar sürer. Amacı, metod bakımından Batılı, öz ve ruh bakımından milli bir edebiyat yaratmaktır. Türk toplumundaki esaslı değişmeleri , fikir ve yenilik hareketlerini yansıtır. Üç döneme ayrılır. :
1.Tanzimat Edebiyatı :1860’ta tercüman-ı ahval gazete (http://www.gazetesaati.net/)sinin yayımlanmasıyla başlar, 1896’ya kadar sürer. Sarsıntılar geçiren Osmanlı İmp.u durumunu kurtarmak için, ordudan başlayarak ıslahat ve devrim hareketlerine girişiyordu . 3. Selim , 2. Mahmut , Abdülmecit dönemleri böyle geçmiştir.
Bu ortamda Batıcı ve yenilikçi olan şair ve yazarlar (http://www.edebiyatogretmeni.net/yazarlar.htm), sanatlarını toplum için kullandılar. Fransız kültürüyle kültürüyle yetişmiş ,romantik ve ülkücüydüler. Divan şiiri (http://www.edebiyatogretmeni.net/divan_edebiyati.htm)ni yıkmaya çalıştılar. Çok yönlüydüler: şair,romancı,tiyatro (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro.htm) yazarı...vb. Sanattan çok,fikir ve ülkü peşindedirler; zulme,haksızlığa karşı savaş açarlar. Vatan ,millet,hürriyet,adalet,meşrutiyet kavramlarını heyecanla savunurlar. Daha geniş kitlelere seslenebilmek için ,dilde sadelik yanlısıdırlar. Hemen hepsi politikacı ve mücadele adamıdırlar. Tanzimat ikinci döneminde realizmin etkisi görülür. Şiir (http://www.edebiyatogretmeni.net/siirler.htm)de konu birliğini sağladılar. Aruz (http://www.edebiyatogretmeni.net/aruz_vezni.htm)la yazdılar. Düzyazı dilini şiire uyguladılar. Roman (http://www.edebiyatogretmeni.net/romanlar.htm),hikaye (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm), makale (http://www.edebiyatogretmeni.net/makaleler.htm) gibi türler,edebiyatımıza bu dönemde girdi. İlk tanzimatçılar ,Divan şiirinin nazım biçimlerini kullandılar.
TANZİMAT DÖNEMİ SANATÇILARI:
ŞİNASİ (http://www.edebiyatogretmeni.net/sinasi.htm) (1826-1871): 1860’TA Tercüman-ı Ahval gazete (http://www.gazetesaati.net/)sini çıkararak yeni bir edebiyatın önderi olan Şinasi, orta yetenekte bir şair olarak kabul edilir. Toplum için sanat anlayışını benimseyen sanatçı, dilin süs ve özentiden kurtulup sadeleşmesi için çalışmıştır. Basılan ilk tiyatro eseri (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro_metinleri.htm)ni yazan sanatçı, aynı zamanda edebiyatımızda hak, adalet, eşitlik, özgürlük gibi kavramları kullanan ilk kişidir. Edebiyatımızda akılcılığın ilk önderi sayılan Şinasi, noktalama işaretleri (http://www.edebiyatogretmeni.net/noktalama_isaretleri.htm)ni edebiyat (http://www.edebiyatogretmeni.net/)ımıza kazandıran bir sanatçıdır.
Eserleri:
Şair Evlenmesi (tiyatro), Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler (http://www.edebiyatogretmeni.net/siirler.htm)), Müntehabat-ı Eşar (şiir), Durub-ı Emsal-i Osmaniye (atasözleri (http://www.edebiyatogretmeni.net/atasozleri.htm)).
NAMIK KEMAL (1840-1888): İlk şiirlerini Divan şiirinin etkisiyle yazan sanatçı Şinasi’yle tanıştıktan sonra edebiyatın Batılılaşması gerektiğine inanır ve sonuna kadar da bu düşünceyi savunur. Daha çok hak, adalet, vatan, ahlak gibi temaları işler. İçerik olarak tamamen yeni olan şiirlerinde biçimsel olarak Divan edebiyatı (http://www.edebiyatogretmeni.net/divan_edebiyati.htm)na bağlılık görülür. Hece ölçüsüyle denemeler (http://www.edebiyatogretmeni.net/denemeler.htm) yapmasına rağmen aruzu kullanmıştır. Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak kabul eden sanatçı, bu türde romantik dramların etkisindedir. Tiyatro eserlerinde teknik yönden yetersiz olan sanatçı kimi kez günlük (http://www.edebiyatogretmeni.net/gunluk.htm) konuşma dilini kullanır, kimi kez de süslü bir anlatıma başvurur. Romanlar (http://www.edebiyatogretmeni.net/roman_ozetleri.htm)ında Batılı tekniğe uyma çabasındadır. Ancak tekniği sağlam değildir. Kahramanları romantizmin etkisiyle iyiler ve kötüler olmak üzere ayrılmıştır. Konuşma yerlerinde dil nispeten yalınken, betimlemelerde “sanatkârane”dir. Aynı zamanda gazeteci olan Namık Kemal (http://www.edebiyatogretmeni.net/namik_kemal.htm) mücadeleci bir kişiliğe sahiptir.
Eserleri:
Romanları: İntibah (http://www.edebiyatogretmeni.net/intibah.htm), Cezmi
Oyunları: Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin Harzemşah, Karabela
Eleştirileri: Tahrib-i Harâbât. Takip
ZİYA PAŞA (1825-1880): Şiirler (http://www.edebiyatogretmeni.net/siirler.htm)i içerik ve biçim açısından Divan edebiyatının özelliklerine uygunluk gösterir. Ancak hak, adalet, kanun gibi kavramları Ziya Paşa (http://www.edebiyatogretmeni.net/ziya_pasa.htm) da kullanmıştır. Batılılaşmada şiirlerinden çok düşünceleriyle önem taşır. Hece ölçüsüyle de denemeler (http://www.edebiyatogretmeni.net/denemeler.htm) yapmıştır. En ünlü eseri “Terkib-i Bent”idir.
“Harâbât” adlı Divan şiiri antolojisinin önsözündeki düşünceleri nedeniyle Namık Kemal’in eleştirilerine hedef olmuştur.
AHMET MİTHAT (1844-1912): Batılı roman ve hikaye (http://www.edebiyatogretmeni.net/romanlar.htm) tekniğiyle Türk halk hikayeler (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm)ini uzlaştırmaya çalışan Ahmet Mithat Efendi (http://www.edebiyatogretmeni.net/ahmet_mithat.htm) halka seslenmeyi ve eserlerinde halkı eğitmeyi amaçlamıştır. Bu nedenle sık sık olayların akışını keserek okuyucuya seslenmiştir. Teknik bir kaygı gütmeyen sanatçı, dönemin en çok okunan yazarıdır. Halka okuma alışkanlığı kazandırma konusundaki başarısı herkesçe kabul edilir. Genel olarak romantizmin etkisindeki sanatçı hemen her türde eser vermiştir. Halka seslenmeyi amaçladığı için de nispeten daha sade ve yalın bir dil kullanmıştır.
Kırktan fazla romanı, pek çok öykü (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm)sü ve tiyatro eseri (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro_metinleri.htm) olan sanatçının önemli eserleri şunlardır:
Romanları: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Bey’le Rakım Efendi, Yeryüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında.....
Öyküleri: Yeniçeriler, Letaif-i Rivayât (seri hikayeler).....
Oyunları: Çerkez Özdenler, Çengi....
AHMET VEFİK PAŞA : Ahmet Vefik Paşa (http://www.edebiyatogretmeni.net/ahmet_vefik_pasa.htm) Milliyetçilik ve Türkçülük akımlarının ilk büyük temsilicisidir. Moliere (http://www.edebiyatogretmeni.net/moliere.htm) komedilerinden yaptığı 16 çeviri ve uyarlamayla, Türk tiyatrosu (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro.htm)na önemli hizmetler etti.
Eserleri: Lehçe-i Osmani, Şecere-i Türk, Moliere’den Zor Nikah, Meraki, Azarya, Zoraki Takip.
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914): “Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir” ve “şiir ahlakla hizmet etmek zorunda değildir” düşüncesinde olan sanatçı daha çok aşk (http://www.edebiyatogretmeni.net/ask_mesajlari.htm) ve doğa konularını işler. Şiirlerinde romantizmin etkisinde olan Recaizade Mahmut Ekrem (http://www.edebiyatogretmeni.net/recaizade_mahmut_ekrem.htm), yanlış batılılaşmayı ele aldığı “Araba Sevdası (http://www.edebiyatogretmeni.net/araba_sevdasi.htm)” adlı romanında realist bir tutum izlemeye çalışır. Sanatçının eski edebiyat taraftarlarıyla olan tartışmaları ünlüdür. Servet-i Fünun (http://www.edebiyatogretmeni.net/serveti_funun_edebiyati.htm)cuları bir araya toplayarak Servet-i Fünun hareketine önderlik etmiştir. Sanat için sanat anlayışına bağlı olan sanatçının dili yabancı sözcük ve tamlamalarla doludur.
Eserleri:
Şiirleri: Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebab,Zemzeme (I, II, III)
Oyunları: Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat, Afife Anjelik
Hikayeleri:Muhsin Bey, Şemsâ
Roman: Araba Sevdası (http://www.edebiyatogretmeni.net/araba_sevdasi.htm)
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1892-1937): Edebiyatımızda “şair-i azam” olarak adlandırılan sanatçı eskiyi yıkan ihtilalci kişiliğiyle tanınmıştır. Sanat için sanat görüşünde olan Hamit, romantizmin etksindedir ve en çok ölüm konusunu işler.
Oyunlar (http://www.edebiyatogretmeni.net/oyunlar.htm)ında tekniğe önem vermeyen sanatçı, bunları okumak için yazdığını söyler. Bunların bir kısmı manzum, bir kısmı düzyazıdır. Tiyatro (http://www.edebiyatogretmeni.net/tiyatro.htm)da konunun yaban (http://www.edebiyatogretmeni.net/yaban.htm)cı toplumlardan alınması gerektiğini savunur.
Edebiyatımızda “tezat (http://www.edebiyatogretmeni.net/soz_sanatlari_1.htm)lar şairi” olarak da anılan sanatçının önemli eserleri şunlardır:
Şiirleri: Sahrai Belde veya Divaneliklerim, Makber, Ölü, Hacle, Garam, Validem, İlhamı Vatan.....
Oyunları: Macera-yı Aşk, Sabr ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Tarık, Zeynep, Finten, İlhan, Turhan, Hakan (Ayrıca hece ölçüsüyle ve manzum olarak yazdığı iki oyunu da vardır: Nesteren ve Liberte)
SAMİPAŞAZADE SEZAİ (http://www.edebiyatogretmeni.net/sami_pasazade_sezai.htm) (1860-1936): Gerçekçi bir yaklaşımla yazdığı “Sergüzeşt (http://www.edebiyatogretmeni.net/serguzest.htm)” adlı romanıyla tanınır.
Öyküler (http://www.edebiyatogretmeni.net/hikayeler.htm)ini “Küçük Şeyler” adlı kitapta toplamıştır.
NABİZADE NAZIM (1862-1893): Realist-natüralist bir anlayışı benimseyen sanatçının iki önemşi romanı “Kara Bibik” ve “Zehra”dır.