Kaynak tdv islam ansiklopedisi .info
BURSA Sosyal ve İktisadî Yapı yazan Halil İnalcık
*Osmanlı Devleti’nin en büyük şehirlerinden Bursa XVI. yüzyılda 152 mahalleye sahipti. asrın ikinci yarısında rakam 168’e yükseldi, nüfus arttı II. Mehmed devrinde Bursa’da 5000 hânesi, 30.000 nüfus barınıyordu.rakam 1487’de 6456 hâneye yaklaşık 37.000 kişi ye yükseldi. XVI. yüzyılda aynı durumdaydı 1573 te 60.000 kişiyi geçti. XVI. yüzyılın başlarında 400 hıristiyan, 600 yahudi olmak üzere 1000, ikinci yarıda 3000 hıristiyan 1500 yahudi olmak üzere 4500 kadar gayri müslim vardı XVI. yüzyılda şehrin en kalabalık mahalleleri Emîr Sultan, Sultaniye İmareti, Hacı Baba Yıldırımdı 1530 da şehirde sekiz imaret, yirmi iki medrese, on sekiz cami, 130 mescid, on zaviye ve on da büyük hanın bulunduğu tesbit edilmişti.*1548’de şehre gelen Fransız seyyah buranın çok güzel ve müsait bir mevkide bulunduğunu, Lyon’dan geniş bir sahaya yayıldığını, İstanbul kadar servet ve nüfusa sahip olduğunu belirterek ipek sanayiinde şöhret kazandığını, her yıl 1000’den fazla deve ile Anadolu ve Suriye’den getirtilen ipeklerin işlenip boyandığını ve başka memleketlere gönderildiğini yazar. Şehri en canlı şekilde Evliya Çelebi tasvir eder. Ona göre iç kalede 2000 hâne, yedi mahalle, yedi mescid, yirmi dükkân, bir hamam, bir çarşı bulunmakta, Sultan Orhan Camii ve Türbesi yer almaktadır. Aşağı surlar III. Mehmed zamanında Celâlî eşkıyasının hücumlarından korunmak için yapılmıştır
*Evliya Çelebi şehrin kat kat yükseldiğini, 23.000 kadar ev ile 176 müslüman, dokuz Rum, yedi Ermeni mahallesi, bir Kıptî mahallesi, dokuz yahudi cemaati ve bir Miskinler mahallesinin son derece canlı bir alışverişin yapıldığı pazar ve çarşılarda 9000 dükkân, bir de büyük bir bedesten ile 357’si sultanlar, vezirler ve ileri gelenlerce yaptırılmış 1040 kadar irili ufaklı caminin yer aldığını yazar. 1675’te Bursa’da 40.000 Türk ile 12.000 yahudi yaşamakta az sayıda Ermeni ve Rum bulunur
Şehir fizikî ve nüfus yönünden XVII. yüzyılda gelişmeyi sürdürdü. 1855’teki büyük zelzeleyle harap oldu 1861’de şehir haraptı nüfus 35.000’e ulaştı sekizi Avrupalılar’a ait buharla çalışan otuz beş iplikhâne vardı *1892 yılında Bursada 5158 Rum, 2548 yahudi, 7541 Ermeni ve kalanı müslüman olmak üzere 76.000 kişiydi 165 cami, elli yedi okul, yirmi yedi medrese, yedi imaret, yedi kilise, üç sinagog, kırk dokuz kervansaray ve otuz altı fabrikanın bulunuyordu . 1927 de nüfusun 61.690 dı Bursa Osmanlılarda siyasî ve iktisadî öneme sahipti. Önceleri Osmanlı idaresi altında hıristiyan dünyasına yakın bir ticari gelişme gösterdi. İran ipek kervanları Bursa’ya geliyordu. 1400 de şehir ipek ticaret ve endüstrinin merkeziydi Bursa’ya ulaşan ipek yolu Tebriz-Erzurum ve Tokat güzergâhını takip ediyordu. ticaret yolları da bu ana yola bağlanarak şehre ulaşıyordu. Eski Halep-Konya-Kütahya yolu önem kazanmıştı.
*1432’de Şam’da bu yola katılmış ve baharat Bursa’da Galatalı Ceneviz tâcirlerine satılmıştı.Şam-Halep-Bursa yolu, ve İskenderiye-Antalya deniz yolu XV. yüzyılda yoğun bir faaliyetteydi Baharat, şeker, boya, sabun gibi ticaret malları Suriye ve Mısır’dan Bursa’ya taşındı. Hintli tüccarlar Bursa’ya geliyordu 1470 te Bursa baharat ticareti yapan Floransalılar için önemliydi Fakat Bursa’daki yüksek fiyat dolayısıyla baharat ticareti hiçbir zaman Mısır ile rekabet edemedi 1487’de Bursa’ya getirilen biber ve boyadan alınan gümrük vergileri yıllık 100.000 akçeye ulaştı. Bursa XVII. yüzyıla kadar Balkanlar, Doğu Avrupa ve İstanbul için Doğu mallarının önemli bir deposuydu
*İpek ticareti Bursa’da refah kaynağı idi. Tebriz’den gelen kervanlar çok kıymetli Esterâbâd ve ipeklerini Bursa’ya getirirdi. Bursa’da ticarî temsilcileri bulunan Ceneviz, Venedik ve Floransalılar birbirleriyle rekabet halinde ipek alıyorlardı.1501’de Floransalı Medici aileside bunlardandı 1479’da İran’dan ithal edilen ipek 150.000 Venedik altınına ulaştı ipek mahallî dokuma tezgâhlarında tüketiliyordu. 1502’de Bursa’da 1000’den fazla dokuma tezgâhı vardı. özel teşebbüs elinde idi ve zengin bir şehirli zümre ortaya çıkarmıştı. yüksek ve orta seviyedeki ahali, XV. yüzyılda Bursa nüfusunun % 70’ini teşkil etmekteydi. İpek işçileri köle idi ve belirli bir süre sonra âzat ediliyor, ve müteşebbis hale geliyorlardı.
|