|
|
Kaynak beyaztarih.com
Türkler Nasıl Müslüman Oldu?
İnsan, ruh ve bedenden oluşur
ruhun en belirgin özelliği inanmaktır. Yeryüzünde, inanmayan varlık yoktur din veya medeniyetler inanış, düşünüş ve yaşayış açısından meydana getirdiği değişiklikler sebebiyle toplumun ve tarihin en önemli hadisesidir. Türkler İslâmiyet öncesinde Şamanizm Gök Tanrı dini ile Budizm, Maniheizm, Hristiyanlık ve Musevilik gibi dinlere inanmıştır bazı Türk topluluklarının bu inançlarını günümüze kadar gelmektedir. Kırım, Litvanya ve Polonya’da ki Karaim ve Kırımçak Türkleri Museviliğe inanmaktad
Çuvaşistan ve Moldovya’da ki Çuvaşlar ile Gagauzlar Hristiyan Ortodoksturlar. Güney Sibirya’daki Tuva Türkleri geleneksel dinlerine devam etrmektedirler.
İslamiyet'in Yayılışı 7. yüzyıl başlarında Arabistan’da başlar İslâmiyet’le Türklerin ilk teması 7. yüzyılın ortalarındadır. Bunun öncesinde, Hz. Peygamber Türkler’den haberdar olup Buharî Müslim ve Ebû Davud da sahih hadisler zikretmiştir. Türk hükümdarına bir davet gönderdiği iddia edilir. Türklerin Müslüman Araplarla ilk temasları Hz. Ömer devrinde Nihavend Savaşı(642) sonrasındadır
642 de Ceyhun nehrini geçen İslâm komutanı Ahnef bin Kays Türklerle karşılaşmıştır. ilk seferde İslâm ordusu Hz. Ömer’in talimatıyla geri çekilmiştir. Sasanilerin yıkılışıyla yarım yüzyıl boyunca Türk-Arap mücadelesi Buhara, Semerkant, Taşkent, Beykent ve Fergana gibi şehirleri içinde barındıran Maveraünnehir(Aşağı Türkistan) da devam etmiştir. Müslüman Araplarla Maveraünnehir de Türgişler, Kafkaslarda ise Hazarlar mücadele etmişdir. 7 ve 8. yüzyıldaki ilk karşılaşma İslâm fethi ve mücadele şeklindedir Türkler Müslümanlaşmış yerel Türk hakanları İslâmiyet’i seçilmiştir Azerbaycan ve Ermeniye valisi Mervan bin Muhammed Hazar başkenti İtil’i kuşatınca Hazarlar İslâmiyet’i kabul etmek zorunda kalmış.(737) Fakat, baskı altında kabul ettiği için yeni dininden vazgeçmiştir.
Emeviler devrinde(661-750) de İslâmlaşma akın ve fetih ve silahlı mücadele şeklinde olmuştur Emevi halifesi I. Velid(705-715) de Horasan fetihlerinde Kuteybe bin Müslim i (705-715), görevlendirip 710’dan sonra Irak genel valiliğine bağlı Horasan a vali tayin edilmiştir. Kuteybe devrinde İslâm dışında ki dinler yasaklanıp mabetler kapatılmış ve mescitler yapılmış fethedilen bölgelerin haracı arttırılmış Müslüman olanlardan cizye alınmıştır ancak bu kötü uygulamalar yanında Cuma namazına gelen her kişiye iki dirhem maddi destek sağlanmış Zerdüştlüğün yaygın olduğu Buhara’da halka Kur’an-ı Kerim’i öğrenene kadar namazda kendi lisanlarında ibadet imkânı tanınmış Müslüman Arap lar Buhârâ’ya yerleştirilip Buhârâ halkına ait evlerin yarısı Araplara verilmiş ve onlarla beraber oturmaları gibi hoşgörme ve gönül alma politikası uygulanmıştır
Emevî halifelerinin sekizincisi ve İslâm kaynaklarında ikinci Ömer veya beşinci âdil halife olarak zikredilen, Ömer bin Abdulaziz(717-720) gayri Müslimlerin Müslüman yöneticilere yönelik şikâyetlerine kulak vererek haksız yere alınan kiliselerini, evlerini ve mallarını iade edip mağduriyetleri gidermiştir. cizye vergisi kaldırılmıştır. komşu ülkelere İslâmiyet’i tebliğ edilmiş Halife, kavmiyetçiliği ortadan kaldırmakla Berberî’ler ve Türklerden önemli bir zümreyi İslâmiyete geçirmiştir Müellefe-i kulûb yani kalbi İslâm’a ısındırılacak olan yeni Müslümanlardan alınan harac vergisi de kaldırılmıştır. Horasan Valisi Cerrah’a Müslüman olanların cizyeden muaf tutulması emredilmiş, valinin “Müslümanların sünnet olmadıklarını camiye sadece vergiden kurtulmak için geldiklerini” bildirmesiyle, ona “Allah’ın elçisi, insanları sünnet için değil, dine davet için gönderilmiştir.” diyerek haksız vergiden men etmiştir.
Emevi saltanatında bir nebze de olsa kavmiyetçilik yapılması Arapların diğer Müslüman kavimlerden üstün tutulmasından dolayı Arap olmayan Müslümanlar arasında hoşnutsuzluk çıkmış Türkler, İranlılar ve Berberîler’ Emevî siyâsetini hoş karşılamamışdır Emeviler her ne fetih ve ilhak politikasıyla antipati oluştursada Abbasiler devrinde Talas Savaşı (751) İslâm-Türk ittifakıyla başlayan süreç ve Çinlilere karşı yapılan savaş sonrasında; Batı Türkistan’da Türk hakimiyeti devam etmiş, Müslüman Araplarla Türklerin diyalogları artarak türk toplulukları İslâmiyet’i kabul etmiştir özellikle Emin(809-813), Memun(813-833) ve Mutasım (833-842) devirlerinde, Türkler idarî, askerî ve siyasî kadroda aktif görev almış islama bağlılık artmıştır.
Türk Devletlerinin İslâmiyet’i kabulüyle devleti oluşturan bütün tebanın islama geçmiş ilk kez islamı karahanlılalardan. Sonra , İdil Bulgar ve Büyük Selçuklu devletleri İslâmiyet’i kabul etmiştir İslâmiyet 10 ve 11. yy da Türkler arasındaki yayılmıştır Bunun ilk örneği, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Buhara ve çevresini fetheden Orta Asyanın ilk Müslüman Türk devleti Karahanlılar (840-1212)’dır. Satuk Buğra Han’ın vefatından(955) sonra 200 bin çadırlık Türk topluluğu Müslüman olmuştur
960 larda Volga kıyılarında kurulan İdil Bulgar Hanlığı (10-15. yüzyıllar) İslâmı kabul etmiştir. 986’da Kiev Knezi Vladimir’i İslâmiyet’e davet etmişdir. Gazneliler(963-1186) Afganistan ve İranda yayılarak Gazneli Mahmud (998-1030)’un yaptığı on yedi Hint Seferi ile Bangladeş ve Pakistan gibi Müslüman devletleri ortaya çıkarmış İslâmiyet’i kabul eden Büyük Selçuklular Dandanakan Savaşı
(1040) ile Gazneliler’e son vermiş Tuğrul Bey(1040-1063) 1055 te Bağdat’a hilâfetin hamisi olmuştur.
İslâm dini eski Türk inançlarına uygundu Gök Tanrı inancında da kader, ahiret, ruhun ölümsüzlüğü, dua ve ibadetler, kurban inançları ve şaman
Gibi dervişler vardı savaşçı olan Türklerin ‘alp’lik özellikleri gazilikle birleşerek ilâ-yı kelimetullâh Allah’ın adının yüceltilmesi ideali Türklerin İslâmiyet’i kabulünde etkili olmuştur
Ortaçağ’da Hıristiyan ve İslâmiyet’i benimseyen devletler arasında din savaşları yaşanmıştır Türklere, eski inançlarından gelen savaşçılıklarına paralel olarak gazilik ve şehitliği
Birleştirmiştir.Türkler’in İslâmiyet’i kabulünde Türk topraklarında ticaret yapan Müslüman tüccarların da etkisi vardır
Karahanlılar, Gazneliler ve Selçuklu devrinde tarikat yapılarına toprak ve vergi muafiyeti tanınarak tebliğe imkan sağlanmıştır. Orta Asya Türk Müslümanlığında eski atalar kültünün ve veli kültünün de etkisi vardır
10. yüzyıla kadar geçen dönem Türklerin İslâmiyet’le temas ettikleri, tanıştıkları ve kabule hazırlandıkları dönemdir. Bu devir 3’e ayrılabilir. Birincisi, 751 Talas Savaşı’na kadarki tanışma devri, ikincisi 868’ de Abbasiler(749-1258)’e bağlı yarı bağımsız bir devlet olan Tolunoğulları (868-905)’nın kurulmasına kadar olan ve Türklerin İslâmda görev üstlendikleri hizmet devri, üçüncüsü 10. yy ortalarında kurulan bağımsız Müslüman Türk devletleri devridir.
13 ve 14. yy da Türklerden Müslüman olanlar olmustur. Türklerin İslâmı kabulü 7. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar süren 8 yüzyıllık bir süreçtir Türklerin 7. yüzyılda başlayan İslâmlaşma süreci İslâm devletinin fetih politikası ile gerçekleşmiştir emevi I. Velid’in valilerinden Kuteybe bin Müslim ile Ömer bin Abdulaziz devrinde ki istimlak politikası ve Türklerin Abbasi ihtilalinde oynadıkları rolün etkisiyle devletin İslâmiyet’le tanışması hızlanmıştır. Türk devletlerinin kurulmasıyla da 9-11. yüzyıllarda islam inanışında önemli bir artış olmuştur. başlangıçta baskı sonucu islamı kabul eden Türk toplulukları daha sonraki süreçte İslâmiyet’i samimiyetle benimsemişlerdir
Türk tarihinde ve inanç dünyalasında en önemli yeri İslâmiyete aittir Türk ile Müslüman kelimeleri birbirinin yerine kullanılır. Türkler’in İslâmiyet’i kabulü ve Türk-İslâm devletlerinin tarihte ki rolleri Hıristiyan Batı açısından dünya tarihinin en önemli olaylarıdır İsmail Hami Danişmend Eğer Oğuz Türkleri İslâmiyet’ten önce veya Müslüman olmadan Batı’ya gelmiş olsalardı, önceki Türk kitleleri gibi Hıristiyanlaşıp yok olacakdı. Oğuz Türkleri İslâmiyet’i kabulle siyasî hâkimiyeti ellerinde bulundurdular, hem de millî kimliklerini korudular. İslâmiyet bugünkü varlığını Türklere borçluysa, Türkler de millî varlıklarını İslâm’a borçludur” diyerek İslâmiyet’in Türklerin kültürel kimliklerini muhafaza etmelerinde yardımcı olduğunu belirtmiştir.
Kaynak yeni şafak.com
Türkler nasıl Müslüman oldu
Orta Asya bozkırlarında hızla yayılan Türkler ile Arabistan çöllerinde doğup büyüyen İslam ordusu... Sınır komşusu olunca ilkin kıyasıya mücadele edmiş iki unsur arasındaki rekabet bitince dostluk başlamış türkler İslamın bayraktarı olmuştur Hz. Muhammed'in (sav) 627 de Hendek Savaşı'na hazırlandığında bir Türk çadırında oturduğu rivayet edilir. Ancak çadırın Asya'nın uzak bozkırlarından Medine'ye nasıl geldiği bilinmez. bilgi doğruysa herhalde bir Arap tüccarı görüp Medine'ye taşımıştır. O devir Arap tüccarlar İpek Yolu'ndan Çin'e gidebiliyordu. Ve Türk kabilelerle alışveriş ediyorlardı. Cahiliye dönemi şiirlerinde Türklerden bahsedilse de temasların azdır ya da Türk ülkesi uzakdır ve Türklere dair belli bir fikr yoktur
Hz. Muhammed İslamı tebliğe başlayıp müşriklerle mücadele ettiği sırada (610) Orta Asya'da Türkler, Göktürklerin hâkimiyetindeydi. Ülkenin sınırları Baykal gölünden Kırım'a, Sibirya Bozkırlarından Maveraünnehir ve İpek Yolu'na uzanıyordu. Türklerin kağanı İlig Kağan Ötüken'de otururdu ve Çin'le mücadele halindeydi. Türkler, Kağanlarının Gök Tanrı tarafından “yeryüzünün işlerini düzene koyması, Türk milletinin perişan olmaması” için görevlendirildiğine, yani Tanrı tarafından “Kut” verilerek kağanlığa oturtulduğuna inanıyordu Gökteki Tanrı tekti. Herhangi bir şeye benzemiyordu; sadece Türklerin öz tanrısıydı. Türkler ölünce doğrudan cennete gitmeye hak kazanıyordu Cennet uçmak'tı ve yeri atalarının ruhlarının dolaştığı yerdi. Kağan'ın görevi Tanrı'nın Türk milleti için arzuladığı iyi işleri yapmaktı. Ama bu her zaman mümkün değildi Ülke iyi idare edilmediği ve işler bozulduğunda kağanın kut'unun elinden alındığına ya da kut'lu olmadığına inanılıyordu. o zaman “Oğlu, babası gibi kılınmamış (yaratılmamış)” yani babası gibi kut sahibi olamamış deniliyor ve kağanlığı sona eriyordu.
Hz. Muhammed'in Mekke'nin fethine hazırlandığı günlerde Göktürk Kağanı İlig Kağan da babası ve dedesi gibi kılınmamış olacak ki, Çin'e karşı mağlub oldu (630). Göktürk Devleti'nin Doğu yarısı Çin hâkimiyetine girdi. Batı kısmı ancak 28 yıl ayakta kaldı 658'de Çin'e tâbi oldular. Türk kabilelerinin kimi bağımsız hareket ederken çoğunluğu Çin idaresine girdi Türkler devletsiz kaldı Müslüman fetihleri başlamış, halifeler yönünü Kuzey Suriye, İran ve Mısır'a çevirmişdi Müslümanlar yürekten savaşıyorlardı ne Bizans ne de Sasani kuvvetleri onları durdurabiliyordu.
Hz. Ömer (ra) (634-644) zamanında Kadisiye ve Nihavend savaşlarıyla İslam orduları İrana ilerlemiş, Horasan ve Toharistanda Müslüman sipahiler dolaşmaya başlamıştı bunun anlamı Sasani engelinin kalkmasıyla İslam sınırlarının Türk ülkelerine dayanmış olmasıydı. Türkler yavaş yavaş islamla temasa başladı.Sasani hükümdarı Yezdicerd, Türklere kaçıp onlardan aldığı yardımla Belh'i kurtardı. Hz. Ömer'in şehadetiyle Toharistan ve Horasan'daki ayaklanmalara Türkler de karışmıştı İslam orduları Kafkaslara girince Hazarlarla komşu olunmuştu Müslümanların el-Bab'ı, yani Türklerin “Demirkapı” dediği Derbend ele geçirilince (643), Abdurrahman b. Rebia niyetinin Belencer'e akın düzenlemek olduğunu söylemişti. Belencer ve arkasındaki İtil şehri Hazarların merkezleriydi.ve İslam orduları Hazar ülkesine girdiler
İslam orduları Hazar ülkesine girince
ciddi bir direnişle Abdurrahman b. Rebia Belencer yakınlarındaki bir mücadelede şehit düştü. Türkler Göktürk Kağanlığı gibi büyük bir imparatorluktan yoksun olsalar da, ülkelerini zayıf değillerdi sahih olmayan hadislerden biride Türkler size ilişmedikçe, siz de ilişmeyiniz sözüdür
Hz. Osman'ın (ra) şehadeti ve İslamın iç karışıklık dönemlerinde Türklerin durumu da iç açıcı değildi. Doğu Türk dünyası Çin hâkimiyetindeydi. Türklerin bu hali çok uzun sürmedi. İslam Kerbela acısıyla sarsılırken (680), Asya bozkırlarında Türkler toparlanma evresine girmişdi.
Hz. Hüseyin'in (ra) şehadetinden
iki yıl bgeçmemişken, Ötüken'de Kutluk Kağan Göktürk Devleti'ni yeniden kurdu (682). Asya'da yeniden yükselen güç, eski sınırlarına kavuşmak için doğuda ve batıda mücadele etti. Kutluk Kağan Türkleri yeniden toparladı ve İlteriş' unvanı ile anıldı devleti asıl gücüne kavuşturanlar kardeşi Kapgan Kağan ile oğulları Bilge ve Kültigin di. 692'de başa geçen Kapağan Kağan Kırgızları itaat altına aldı. Çin'e seferlerinde denize ulaşacaklardı. Bilge Tonyukuk Şantung'a ordu sevk ettim, denize ulaşmaya az kaldı” der. Batıda İslam sınırlarına yaklaşıldı. 701'de meşhur Demirkapı'ya, Derbend'e ulaşıldı. Güneybatıda Maveraünnehrde hâkimiyet süren Türgişler devlete bağlandı. Göktürk hâkimiyeti Maveraünnehr, Kafkaslar, Çin ve
Sibiryaya dayanmıştı. Kapağan Kağan'ın sert idaresinden Göktürk Devleti 710'da büyük bir isyanla sarsıldı. Bazı Türk boyları Çin'e gitti.
710'da İslam fetihleri doğu ve batıda sürüyordu. 710'da Müslümanlar Atlas Okyanusu'na dayandı. Asya'nın en doğusunda Çin ve Türkler arasında ki çıkan karışıklıkta Afrika ve Avrupa'nın en batısında Müslümanlar nice fetihler yapıyordu Tarık b. Ziyad ordularının geri çekilmemesi için Avrupadaki bütün gemileri yaktırıp İspanya'nın fethine başladı 711'de barbar Vizigotlara karşı Kadiks Savaşı Müslümanların zaferiyle sonuçlandı Göktürkler Kırgızları kendilerine bağladı Müslümanlarla Türklerin sınırı olan Kafkaslar ve Maverünnehr'de sonu gelmez çatışmalar, zaferler ve mağlubiyetler oluyordu. Kafkaslarda, Azerbaycan'ın kuzeyinde Hazarlar, Maveraünnehr ve Cürcan'da Sûl ya da Çöl Türkleri, Sistanda Hunların Hindistan uzantısı olan Eftalitler ve Halaçlar, Badegis'te Nizek Tarhan ve Toharistan'da Karluklar vardı Maveraünnehr'e en yakın yerde Türgişler hüküm sürüyordu.
Maveraünnehr'in kaderi sınır hâkimi olan Türk beyleri ile Azerbaycan ve Horasan'da Emevi valileri arasında üstünlük de bulunmuyor Şehirler ve beldeler el değiştiriyordu.
Emevilerin İslamı yayma niyetlerinin olmadığı, Müslüman olmayan Türk ve yerli ahaliden cizye istedikleri yolunda güçlü rivayetler vardı Kuteybe b. Müslim'in Horasan valiliğine atanınca Maverünnehr'in kaderini değiştirdi yetti.
Kuteybe b. Müslim 40'ında bile değildi. Aslen Basralı'ydı; Aylân kabilesindendi bu kabile Araplar arasında pek asil sayılmasa da o tanınan biriydi kaderi Abdullah b. Carud'un Basra'da Haccac b. Yusuf'a isyanıyla değişti. Emevilerin önemli komutanlarından Haccac kendi kabilesindendi. İsyanda ordusuyla yarar gösterdi Haccac'ın yüreğini ağzına getiren İbnü'l-Eş'aş isyanında da etkindi Haccac onu Rey valisi yaptı (702). üç yıl geçmeden Horasan valiliğine atadı (705). Kuteybenin Horasan valiliğinde Toharistan'ın merkezi Belh isyandaydı Ordusundan korkan idareciler isyana son verip bağlılık bildirdiler.
Kuteybe İlerleyişine devam etti Çaganiyan şehrini ve Toharistan şehirlerinden Aherun ve Şuman'ı vergiye bağladı. O Merv'e dönerken kardeşi Salih Fergana ve Kaşan'ı aldı.
Kuteybe Toharistan hükümdarı Nizek Tarhandan. kendisine bağlanıp esirleri serbest bırakmasını istedi. Nizek, onun başkent Badegis'e girmemesi şartıyla barışı kabul etti (706). barış uzun sürmedi. Kuteybe Maveraünnehr'in en önemli ticaret merkezi Baykente yürüdü. şehri teslim aldıysa da, şehir halkı orada bıraktığı kuvvetleri öldürdü. geri dönen Kuteybe şehre girip askerleri öldürdü; işe yarar kimseleri esir etti. 707 de Buhara'yı ele geçirmek üzere yola çıktı. Türklerle savaş etti
Nizek Tarhan'ın yetişmesiyle galip geldi. yıpranmış ordusuyla Merv'e geri döndü. Buhara'nın fethini erteledi
Buhara, Türkistan'ın en önemli şehirlerindendi Türkler ve pek çok kavim yaşıyordu bu yapı dine de yansımıştı. Mecusîlikten putperestliğe pek çok inanç vardı. Şehrin en önemli çarşısında sadece putlar satılırdı Ateşgedelere ait tapınaklar vardı. Haccac şehrin fethi konusundaki sabırsızdı Buhara stratejik açıdan önemliydi Kuteybe ancak 708/709'da Buhara'ya girebildi. Şehirdeki en önemli tapınağı camiye çevirip Cumaya geleceklere para verileceğini ilan etti. şehir ahalisinden bazıları İslama girip camiye geldiler Arapça bilmedikleri için ilk dönemler namazda Farsça, secdeye ve rükua varın” gibi uyarılar yapılıyordu.
Kuteybe nin hâkimiyetini tanımış görünen Nizek Tarhan Belh, Merverruz, Talekan, Faryâb beylerinin desteği ile isyan etti. Kuteybe isyanı bastırdı, Nizek öldürüldü (710). Talekan'da katliam yapıldı. Şâş, Semerkant, Fergana ele geçirildi. Haccac'ın vefatına rağmen görevde kalan kuteybe Kâşgar'a yöneldi. Çin sınırına dayandı yolda iken emevi Halifesi Velid öldü kendisi Horasan valiliğinden alındı isyan ateşini yakınca 715'te kardeşleriyle birlikte öldürüldü. Çin sınırına kadar dayanan İslam fetihleri duraklayacaktı.
722'de Türgişlerin Horasan'daki yurtlarını alma çabaları Türklerle Araplar arasındaki mücadeleyi kızıştırdı. Horasan'ın yeni valisi Said b. Amr, Türgişlere destek veren Türklere karşı zalimce davranıyordu. 722'de gerçekleştirilen Hocent katliamı Araplara karşı kini arttırıp Türklerdeki direnişi kuvvetlendirdi Said b. Amr,
Taşkent'i ele geçirmek için sefere çıktı Türgiş Kağanı Sulu Kağan onu yendi Seyhunda Türklerin kazandığı bu zafer Maveraünnehr'deki Emevi hâkimiyetini sarstı. Türkler üstün konuma geldiler. Abbasi Halifesi Hişam Türgiş Hakanı Sulu Kağan'a elçi göndererek İslama davet etti. Sulu Kağan halkını zora sokacağı gerekçesiyle reddetti. Göktürklerin kapısını da Budist rahipler çalmışlar; Bilge Kağan'ı neredeyse ikna etmişdi. Ancak vezir Tonyukuk, ağırkanlı ve hükmetme duygusu zaafa uğramış bir Budist olmayı, Türk tabiatına aykırı görerek karşı çıktı. Bu sayede Budizm kök ataları teğet geçti (724).
724 tarihlerinde Müslümanların Türklerle çatışmada olduğu bir başka bölge Kafkaslardı. Halife Velid'in kumandanlarından Mesleme 710 da Demirkapı Derbend e kadar ilerlemişti. en az iki sefer yapıldı. savaşlar netice vermediği çok sayıda Müslüman Hazarlara esir düştü. 737'de Hazarlarla yapılan savaşı İslam ordusu kazandı Hazarlar ülkelerinde İslamiyeti anlatmak üzere iki fakih görevlendirildi Hazarlar Museviliği benimsemişdi. Ülkenin Hıristiyan misyonerlerin geçiş noktasında olması sebebiyle bu din de yayılmıştı. Ahali ise eski Türk inancını muhafaza ediyordu. Ve Müslümanlık için de yeni bir yol açılmıştı Uzun savaşlar sırasında Türklerde İslamiyet yayılamadı savaşlar, akınlar, yıldırma politikaları işe yaramamış, sadece rekabeti körüklenmişti
Emevilerin cizye vergisi ve Arap olmayanlara köle muamelesi yapması İslamiyetin yayılması için engeldi
Türkler gayretliydi.dinamik bir hayat yaşıyor kılıç, ok, yay, mızrak gibi savaş aletlerini kardeşi gibi yanında taşıyor savaşlar, yenilgiler ve kılıç zoru türkleri yıldırmıyordu türklerin İslama geçişi 300 yıl sürdü Buharanın en önemli fatihi olan Kuteybe b. Müslim halkı İslama davet , namaza alıştırma ve Cuma namazlarına ilgiyi artırmak için kılıç yerine yumuşak yöntemler denemiştir. şehirde, evlerini Araplarla paylaşmak istemeyen Buhara eşrafının şehrin dışında yeni bir yerleşim yeri meydana getirmesine müdahale etmemiştir.
Müslümanlarla Türkler arasındaki temaslar Kafkaslar ve Maveraünnehr ile sınırlı kalmışdır. Fergana, Buhara, Belh gibi şehirlere hâkim olan beyler Türgişler, Karluklar, Hazarlar gibi devletler sahip oldukları şehirleri vermek istemiyordu. İslam orduları karşısında büsbütün yenilmediler Emevi valilerine karşı üstünlükleri de oldu Hazarlar, Kıpçakların desteğiyle 723'te Emevile ağır bir yenilgiye uğratdı. birkaç yıl sonra (727) de Türgişler galibiyet aldılar. Türklerin büyük bölümü ise İslam ordularıyla karşılaşmamışlardı. Kırgızlar, Kıpçaklar, Kimekler, Tatarlar, Uygurlar ve Oğuzların İslam ile teması Emevilerden sonra Abbasiler döneminde oldu
Göktürkler 745 yılına kadar hüküm sürdü Peçenekler, Uzlar, Tuna Bulgarları Karadeniz'in kuzeyinden batıya göç edip ve Hıristiyanlığa karıştılar ve Müslümanlarla hiç karşılaşmadılar.
Din değiştirme uzun bir süreçtir ve türklerin bu süreci tamamlaması 300 yıl sürmüştür. Kültür değişimi yaşanmıştır Büyük buluşma: Talas savaşında olur
740'ta Hz. Ali'nin (ra) torunu İmam Zeyd, Kûfe'de öldürülünce Emevi iktidarının sonuna gelinmişti. 7 yıl sonra Horasan'da Ebu Müslim önderliğinde büyük bir ayaklanma oldu Birkaç yıl sonra Abbasi hanedanı Emevi iktidarını ortadan kaldırdı (750). Emevi ailesinin son ferdi Abdurrahman Endülüs'e kaçtı. Devlet merkezi Şam'dan Bağdat'a çekildi. yeni bir islam medeniyeti yükselirken Asyada Göktürkler sona ermiş, iktidar Uygurlara geçmişti (745). karmaşada arasında Çin, hâkimiyetini Batı'ya kaydırmaya başlamış ve İslam ordularıyla karşılaşmıştı İslam ordularına karşı başarısız olan Fergana İhşidi, 712 de Araplara karşı tang hanedanın yardım istedi ve Çin hâkimiyetine girme sözü verdi aynı teklif 726'da Buhara emiri tarafından yapıldı Semerkant ve Toharistan'dan da Çinden yardım istedi Çin cevapsız bıraktı. Türgiş Kağanı Sulu Kağan'ın 738'de vefatı ile Türgişler karıştı ve Çin harekete geçti sınırlarını İli vadisi ve Issık Gölü'ne doğru genişletip 747'de büyük bir ordu ile batıya yürüdü Abbasi ordularıyla karşı karşıya geldiler. Bu sırada Göktürkler yıkılmış Uygurlar Asya'nın hâkimi olmuştu
İslamın yükselmeye başladığı sırada
Araplarla Çinliler Talas Irmağında savaştı Karluklar Çin ordusuna karşı İslam ordularının yanında yer aldı
Abbasi iktidarı ülkeye tam hâkimiyet kuramadığı günlerde yaşanan galibiyet, Batı Türkistan'dan Çin tehlikesini uzaklaştırdı, Türklerle Araplar arasında köprü kurdu Karluklar Batı Türkistan'da yükseldi . Türklerle Araplar mücadele eden iki unsur olmaktan uzaklaştı ticaret ve değiş- tokuş başladı Abbasi Halifesi Mansur (754-775) Türklerden devlet hizmetinde faydalandı Bağdat'ta Halife muhafızlığı yapan bu Türkler İslama giren Türklerin öncüsü oldular.
Türkler çok etkili savaşçıydılar sayıları hızlıca arttı İslamı sınır boylarına, Malatya, Adana gibi garnizonlara taşıyıp. Bizans'a seferler yaptılar
Halife Mehdi zamanında Karluklar İslamiyeti kabul etti. Halife Me'mun ve Mu'tasım zamanında seçkin Türk askerlerinin Abbasi başkentinde ve sınır boylarındaki etkinlikleri arttı. Türkler itibarlıydılar Bağdat'ta atlı ve silahlı gezmelerine kimse karışmazdı Maveraünnehr'in, Fergana gibi önemli şehirlerin ve bölgelerin hâkimi olan Türk beylerinin çocuklarıydı
Abbasiler onlara Türkistan'dan Türk kızları getiriyor, evleninceye kadar Halife'den geçimleri için maaş alıyorlardı. Samerra şehri sırf Türkleri için kurulmuştu. Halifelik için hanedandan birinin hilafete gelmesi Türklere bağlıydı Kritik valilikler Türk kumandanlara teslim edilirdi
Mısır'da kurulan Tolunoğulları ve İhşitler Türk valiler tarafından meydana çıkarıldı Türklerin fazilet savaşçılık ve üstün ahlakıı övülürdü islam ile türkler
Rakip değil, müttefikti Maveraünnehr yıllarca Müslümanların elinde olan önemli bir İslam kültür merkeziydi Müslümanlarla Türkler arasındaki siyasî rekabet sona erince iki kültürün teması hızlandı. 875'te Horasan, Taberistan, Kirman, Cürcan, Rey ve Maveraünnehr'e hâkim olan Samaniler, İslamiyeti Türkler arasına taşıyan en önemli unsurdu Samanilerin Özkent, Taşkent, Buhara, ve Otrar gibi Türklerin yaşadığı şehirlerde yaptırdıkları camiler İslamiyetin yayılmasında merkez oldu sufiler ve dervişler Türklere İslamiyeti anlattı Şakîk-i Belhî, İbrahim b. Edhem'in gayretleri etkisini gösterdi
Müslüman tüccarlar Türk ülkelerinde seyahat ediyor türk evlerine misafir oluyordu bunların etkisiyle İtil Bulgarları arasında İslam yayıldı Bulgar hükümdarı İlteber Almış, Abbasi halifesinden İslamı öğretecek fakihlerle, cami ve kale yapımını bilen ustalar istedi (922) İbn-i Fadlan yola çıkmıştı. Maveraünnehr'in kuzeyinde Oğuzlar vardı Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, Irak, Suriye ve Balkanlardaki Türklerin atası Oğuzlar henüz İslamiyete girmemişdi. Bir Tanrı'ya inanıyor Teg Tengri”, yani “Tek Tanrı” diye dua veya beddua ediyorlardı. Eski inançlarına öldükten sonra cennete gideceklerine inanıyorlardı. Fadlan aralarında İslamı benimseyenler olduğuna ama kabile korkusundan kendilerini gizlediklerine şahit olmuştu. Müslümanlara karşı hassastılar, bir Müslüman tövbe ederse onlar da istiğfarda bulunuyorlardı. Fadlan'a bir Oğuz, “Tanrınızın eşi var mı?” diye sordu bu Hıristiyan bir misyonerden Baba-Oğul ve Ruhü'l-Kuds hikâyelerini dinlemişti olmalıydı. Fadlan bu soru karşısında tövbe istiğfar eddi Oğuz sorduğu sorudan pişman oldu.
İbni Fadlan, Oğuzların arasından geçip Bulgar ülkesine giderken Müslüman olmayan Peçenekleri gördü Müslüman olmayan Kırgızlar, Kıpçaklar, Uzlar, Kimekler, Karluklar vardı 9. yüzyılın ortalarında Uygurlar Maniheizm'i benimsemişti. Tuna Bulgarları Hıristiyandı İslam Fatihi ise Oğuzlardı
Fadlan'ın İtil Bulgarlarının ülkesine ulaştığında Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han İslamiyeti benimsedi. bu olay Asya'daki Türkler için dönüm noktasıydı. Satuk Buğra Han, Kaşgar ve Atbaşı gibi iki önemli merkezi İslamlaştırdı Karahanlı ülkesinde İslamiyetin yolunu açtı. Uygurlar hızla Müslümanlaştılar. Samani kumandanları Alp Tegin Gazneli Devleti'ni kurduğu gibi, yeni dini Hindistan'a taşıyıp yaydı. Hindistan'da da İslamlık, bu dini getiren Türklerle eşit anıldı ve yeni Müslümanlara Turuşka denildi.
11. yüzyılda Selçuklu ailesinin İslamiyeti benimsemesi Oğuz ve Türkmenlerin İslamlaşmasını hızlandırdı. Oğuzlardan 200 bin çadırlık bir grup İslamiyete girdi. bu yeni zümrenin katılımıyla Oğuzlar, islam dininin hizmetkârı savunucusu ve fatihleri oldular. Oğuzlar İran Irak, Suriye ve Anadolu'yu fethettiler. Bizans baskısıyla geri çekilen İslam gücü yeni fatihleri, yani Türkler sayesinde güçlendi Türk coğrafyasında Karadeniz'in kuzeyinde, Kıpçak bozkırlarında İslam 14. yüzyılda hâlâ yayılmaktaysı. Eski inançlarında ve Maniheizmde kararsızlık yaşayan Uygurların İslamlaşması 15. yüzyılda, uzak bozkırların atlıları Kırgızlarınki 17. yüzyılda ancak tamamlandı
Türkler kılıç zoruyla Müslüman oldu” iddiası kurgudan ibarettir. Art niyetliler Türklerle İslamı yakıştırmamaktadır niyeti bozukların Türklükten uzaklaşma gibi garip iddiaları oysaki Türkler İslam ile tanışınca Araplaşmamış islam ile şerref kazanmışlar Gazneli Mahmutlar, Alparslanlar, Süleyman şahlar, Osman Gaziler, Nurettin Zengiler, Kılıç Arslanlar, Fatihler, Timurlar, Kanuniler birer Türk hakanı olmakla kalmamış İslamın sesini en uzak diyarlara taşımışlardır
Türkler sayesinde İslamiyet Kafkaslarda ve Balkanlarda yayılmış
Asya'nın kadim ahalisi Türkler İslam coğrafyasının hâkimi, dinîn hizmetkar ve hâdimi olmuşlardır Türkler Kanlarını islam yolunda, canlarını Allah uğurunda harcamaktan hiçbir zaman geri durmamış. Zorda kalınca islamın gücüne sığınmışlar Tıpkı Alparslan gibi Malazgirt Savaşı'nda ve nici gaza meydanında dualar etmişlerdir
“Ya Rabbi! Sana tevekkül ediyor, azametin karşısında yüzümü yere sürüyor ve uğrunda cihad ediyorum. Ya Rabbi! Niyetim halistir. Bana yardım et; sözlerimde hilaf varsa beni kahret!”
|